Orgelconcert door Wolfgang Zerer in Lutherse Kerk

Zeven stukken van drie Duitse componisten
Vrijdag 23 oktober zal de Duitse organist Wolfgang Zerer — onder meer docent aan het Conservatorium te Groningen — een recital verzorgen op het Van Oeckelen-orgel in de Lutherse Kerk te Groningen. Het concert begint om 20:15 uur en zal tot ongeveer kwart voor tien duren. Het is het tweede concert in de reeks Orgel Anders van het seizoen 2009/2010, dat in die periode steeds op de vierde vrijdagavond van de maand wordt gerealiseerd.
Het programma bestaat uit werken van uitsluitend Duitse componisten: Bach, Mendelssohn en Ritter. Het recital zal worden geopend met vier stukken van Johann Sebastian Bach (1685-1750): Praeludium & Fuga in A — BWV 536, ontstaan in de jaren 1708-1717 en drie koraalvoorspelen uit dezelfde periode op Allein Gott in der Höh sei Ehr', respectievelijk BWV 662, 663 en 711.
Wolfgang Zerer presenteert in aansluiting daarop twee werken uit de negentiende eeuw: een orgelcompositie van Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847): de tweedelige Sonata in A gecomponeerd op 17 augustus 1844 — en samen met de andere vijf Sonata's uitgegeven te Wenen in 1842 —, gevolgd door diens Variations sérieuses, gecomponeerd op 4 juni 1841 voor piano solo en thans gespeeld op het Van Oeckelen-orgel.
De orgelvoordracht zal worden besloten met de Dritte Orgelsonate in a kleine terts, opus 23, van August Gottfried Ritter (1811-1885). Het stuk, dat is opgedragen aan Franz Liszt (1811-1886), is omstreeks 1855 gecomponeerd.
___________
Afbeeldingen
1. De Duitse organist en orgeldocent Wolfgang Zerer.
2. De Duitse componist August Gottfried Ritter.

Van Swieten Society met Mendelssohn-concert — zaterdagavond in Museum De Buitenplaats te Eelde

Vroeg-romantische muziek
Het jaar 2009 — indien we het hier even beperken tot de wereld der klassieke muziek — heeft enkele benamingen die verband houden met 'jubilea' van geboorte of overlijden van diverse grote namen uit de muziekgeschiedenis: Purcell, Händel, Haydn en Felix Mendelssohn-Bartholdy.
De laatstgenoemde wordt op talrijke manieren en op diverse plaatsen in Europa èn daarbuiten herdacht. Eén van de vele concerten die aan de al te jong gestorven muziekmeester zijn gewijd, wordt op zaterdag 31 januari in Museum De Buitenplaats te Eelde gegeven door de Van Swieten Society. Het optreden wordt georganiseerd in samenwerking met Musica Antiqua Nova Groningen. Die instantie heeft zich al jaren ingezet voor het uitvoeren van muziek die kan worden gevonden buiten de platgetreden paden van het alledaagse in het algemeen en in het bijzonder in het kader van een bepaalde stroming of zelfs één componist. Daarvoor moet echter soms iets verder worden gezocht dan veel goede musici bedenken.

Uitvoerenden
De huidige Van Swieten Society is voortgekomen uit Musica Classica, opgericht in 1993 door fortepianist Bart van Oort. Het is een klein gezelschap, dat niet altijd compleet optreedt. Eén van de musici, klarinettist Frank van den Brink, is voor de enigszins regelmatige concertbezoeker in en om Groningen geen onbekende, aangezien hij decennia lang de eerste stoel voor dat instrument heeft bezet in het symfonisch ensemble dat tegenwoordig Noord Nederlands Orkest heet. In die jaren had hij een behoorlijke bos zwarte krullen. Na zijn vertrek uit het Noorden zijn die krullen heel licht, grijs en wit, geworden, zoals optredens in ensembles bewijzen welke vanuit het Concertgebouw te Amsterdam — rechtstreeks of later via het medium televisie — worden uitgezonden. Met deze informatie vooraf zal menigeen hem nu wel herkennen. Daarvoor moet men zaterdagavond eerst even de voordeur van De Buitenplaats aan de binnenzijde achter zich sluiten.
Frank van den Brink gaat voor deze gelegenheid vergezeld van Igor Ruhadze en Franc Polman, viool; Bernadette Verhagen, viola; Job ter Haar, cello; en door Bart van Oort, fortepiano.

Verrassend programma
Van de door Richard Wagner weliswaar gesmade, desondanks geniale componist Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) worden — in het concert dat onder de titel De Wereld van Mendelssohn op tal van plaatsen in Nederland wordt gepresenteerd — twee composities uitgevoerd, voorafgegaan door het Adagio uit een Klarinetkwintet van diens tijdgenoot Heinrich Bärmann (1784-1847), die weliswaarin hetzelfde jaar overleed als Mendelssohn, doch die reeds een kwart eeuw op het ondermaanse vertoefde toen laatstgenoemde werd geboren. Het is uiteraard een zeer goede keus om van deze hoogst zelden aan de oppervlakte komende musicus iets te programmeren. Zijn kwintet wordt als onbekend gekwalificeerd, en datzelfde geldt voor de Klarinetsonate in Es van Mendelssohn dat na het stuk van Bärmann wordt gespeeld. Aansluitend wordt diens Vioolsonate in f voorgesteld.

Componerende vrouwen
In Mendelssohns wereld was ook zijn zus Fanny (1805-1847) — vanaf 1829 echtgenote van de schilder Wilhelm Hensel (1798-1861) — actief in het muziekleven, als pianiste èn als componiste.
En dat was niet zo best, een vrouw die componeerde, want dat konden vrouwen indertijd immers niet, en, althans volgens de grootmogols der onbedaarlijke vooringenomenheid, ook nu nog niet. Over zulke, uiterst pijnlijk affectieve, preoccupatie heeft Sigmund Freud in 1915 al heel wijze woorden gezegd. Toch blijkt dat vooroordeel een heel lang leven beschoren. Zeker als je bedenkt dat de criticus van één der meest vooraanstaande Duitse kranten een verzoek afwees om deel te nemen aan een televisiegesprek van twee uur dat vrouwelijke componisten als thema had, met de mededeling dat het een zinloos gebeuren zou zijn, want vrouwen kunnen evenmin componeren als mannen kinderen kunnen baren. Eén van de talrijke onderwerpen waarin, zelfs en wellicht vooral, intelligente mensen uitzinnig stupide kunnen optreden.

Resterende stukken
Van Fanny Hensel-Mendelssohn wordt door de aanwezige musici van de Van Swieten Society het Pianotrio opus 11 gespeeld, en tot slot van het vroeg-romantische gebeuren in Museum De Buitenplaats te Eelde komt Carl Maria von Weber (1786-1826) met zijn veel meer algemene Klarinetkwintet.
Voorafgaande aan het concert dat om 20:00 uur begint, wordt een buffet gehouden, waarvoor men zich ook kan opgeven. Reserveren voor het concert is eveneens gewenst, en dat kan niet alleen op het telefoonnumer van de instelling in kwestie — 050 3095818 tijdens kantooruren — maar ook via de elektronische post, die in principe 24 uur per etmaal zijn weg kan vinden: podium@museumdebuitenplaats.nl
____________
Afbeeldingen
1. Felix Mendelssohn-Bartholdy.
2. Klarinettist Frank van den Brink.
3. Pianiste en componiste Fanny Hensel-Mendelssohn.
4. Componist Carl Maria von Weber.

Twee concerten Kamerkoor Moderato Cantabile — zaterdag in Groningen, zondag in Loppersum

Weekeinde-optredens
Het aanstaande weekeinde geeft het Kamerkoor Moderato Cantabile twee concerten in de provincie Groningen. Op zaterdag 29 november is het eerste optreden in de Lutherse Kerk in de Haddingestraat in Stad, zondag in de Petrus en Pauluskerk van Loppersum. Het concert in Groningen begint op de gebruikelijke tijd van 20:15 uur, dat in Loppersum is een matinee, en deze heeft 15:00 uur als aanvangstijd.
Het koor wordt weer geleid door de vaste dirigente Nana Tchikhinashvili; solistische medewerking zal worden verleend door Tijmen Jan Bronda, orgel en Floris van der Tak, violoncello. Op het programma staan vier stukken: drie van Giuseppe Verdi (1813-1901) en een Gloria van Antonio Vivaldi (1678-1741).

Verdi-composities
Giuseppe Verdi was en is in eerste instantie componist van opera's, die qua instrumentatie met een gerust hart als geniaal mogen worden gekwalificeerd. Dat thema is zo'n halve eeuw geleden onderwerp van een dissertatie geworden [1]. Overigens zijn de gewijde composities van Verdi ook niet mis, al heeft hij die categorie aanmerkelijk minder 'bediend' dan het muziekdrama.
Uit de Quattro Pezzi sacri, welke Verdi tegen het einde van de negentiende eeuw heeft gecomponeerd — en die op 7 april 1898 in de Grand Opéra te Parijs in première zijn gegaan — zullen de twee eerste delen, Ave Maria en Stabat Mater — beide voor gemengd koor — worden gezongen, nog aangevuld met het Pater Noster voor vijfstemmig koor, dat Verdi reeds een kwart eeuw eerder, in 1873, had geschreven.

Vivaldi's Gloria
Voor Groningers die het scala van diverse concerten gedurende de laatste halve eeuw een beetje kennen, is het Gloria van Antonio Vivaldi geen onbekend meesterwerk. Het werd diverse keren op tal van locaties in de provincie gezongen, al dan niet met begeleiding. Het komende weekeinde zal het opnieuw twee keer binnen een etmaal in onze contreien klinken, nu door Moderato Cantabile.
De 'rode priester' Vivaldi, die niet alleen zijn geestelijke roeping heeft gevolgd, maar tevens in muzikaal opzicht, en daarin functioneerde als violist, muziekleraar en componist — en in die laatste hoedanigheid met zo'n 700 catalogusnummer een enorm oeuvre op zijn naam heeft staan — heeft echter geen complete, op de liturgie gebaseerde, Mis geschreven, daarentegen wel vier verschillende mis-onderdelen: een achtstemmig Kyrie voor twee koren, een Credo en twee, sterk met elkaar verwante stukken met de titel Gloria, alsmede een derde dat zoekgeraakt is. De beide overgebleven composities met deze benaming, welke na 1708 zijn ontstaan en in het standaardwerk Ryom-Verzeichnis van de werken van Vivaldi dan ook direct opeenvolgend worden opgesomd onder de nummers 588 en 589, staan beide — net als het verloren gegane, dat onder RV 590 eveneens is geregistreerd — in D groot.
__________
[1] Die dissertatie werd geschreven door Francis Irving Travis, die in de jaren zestig en zeventig diverse malen als gastdirigent in ons land optrad, voornamelij bij de orkesten in Utrecht en Groningen. Bij het Noordelijk Filharmonisch Orkest zorgde hij, met zijn onnavolgbare interpretatie van de symfonieën van Gustav Mahler, voor een nieuwe traditie — nadat deze componist door het vertrek van de dirigenten Jan van Epenhuysen en Jan van 't Hoff nogal in het slop was geraakt en diens muziek in de grote concertzaal van De Harmonie, waar Mahler zelf nog heeft gedirigeerd, helaas slechts incidenteel meer op de concertprogramma's voorkwam — doordat hij in elk seizoen dat hij in onze contreien optrad een Mahler-symfonie heeft uitgevoerd: achtereenvolgens waren dat de symfonieën de Vierde, de Eerste, de Negende, Das Lied von der Erde en de Vijfde. Travis, nu 88 jaar oud, trekt nog steeds als veel gevraagd gastdirigent de hele wereld over en geniet ovationele successen.
____________
Afbeeldingen
1. Poster van het Najaarsconcert van het gemengd Kamerkoor Moderato Cantabile, eind november 2008.
2. Giuseppe Verdi in avondkleding.
3. Antonio Vivaldi met viool.

Groninger Mozart Ensemble — vrijdag en zaterdag met Beethovens Pastorale en Schumanns Requiem

Appingedam en Stad
De beide laatste dagen in de meimaand van 2008 geeft het Groninger Mozart Ensemble twee identieke concerten, het eerste vrijdag 30 mei in de Nicolaïkerk te Appingedam, het tweede op de zaterdag met de ultieme datum van mei dit jaar, in een bijna gelijknamige entourage: de Nicolaaskerk te Haren. Beide concerten beginnen om 20:15 uur.


Het Groninger Mozart Ensemble, dat alweer meer dan drie decennia bestaat, wordt muzikaal geleid door Marinus Verkuil; koordirigent is Christofoor Baljon. Voorts doen er vier vocale solisten mee en wel het gebruikelijke kwartet voor dergelijke gelegenheden: de sopraan Ellen Klopstra; Nicolette Dekker, alt; Henk Gunneman, tenor; en Matthijs Mesdag, bas.

Programma
Het programma bestaat deze keer uit twee composities, die beide zijn ontstaan in de eerste helft van de negentiende eeuwm en deze stammen van even zovele grootheden uit de Duitse muziekcultuur van anno toen, al zit er tussen de beide werken een tijdsspanne van ruim veertig jaar. De eerste compositie betreft een der meest geliefde symfonieën uit de orkestliteratuur: Beethovens Zesde, de Pastorale, die dit jaar exact twee eeuwen geleden werd gecompleteerd.
Na de pauze volgt het Requiem, opus 148, dat Robert Schumann in 1849 heeft afgerond. Hoewel Schumann meer werken met de titel Requiem heeft gecomponeerd, is daar toch slechts één bij dat de onderhavige bezetting — vier zangsolisten, koor en orkest — heeft.


Ludwig van Beethoven — Symfonie nr. 6 in F gr.t., opus 68 (Pastorale, 1807/08)
Instrumentatie: piccolo, 2 fluiten, 2 hobo's, 2 klarinetten, 2 fagotten, 2 hoorns, 2 trompetten, 2 trombones, pauken en strijkers.

Meer dan een halve eeuw hebben muziekestheten gestreden over de vraag of Ludwig van Beethovens Pastorale absolute muziek dan wel programmamuziek zou zijn. Een enkele stem ging nog verder dan de beide geopperde mogelijkheden en wees erop dat deze symfonie een toonschildering zou zij — een opvatting die aan het begin van de negentiende eeuw inderdaad opgeld deed met betrekking tot bepaalde muziekstukken.
Het is overigens Beethoven zelf geweest die in zijn schetsen voor de onderhavige symfonie een nog weer andere kwalificatie heeft gebruikt, namelijk Sinfonia caracteristica oder Erinnerungen an das Landleben. Pas in het Beethovenjaar 1970 is het de muziekpublicist E.F. Kirby geweest, die in een publicatie op deze 'soort' heeft gewezen. Weliswaar moet dan onderscheid worden gemaakt tussen het karaterstuk — dat slechts één deel kent — en het karakteristieke instrumentale stuk — waartoe de Pastorale kan worden gerekend. Het instrumentale stuk kent weliswaar meer delen, maar daar staat dan weer tegenover dat elk onderdeel een eigen 'onderwerp' heeft, dat zielsindrukken moet overdragen. Gezien die eisen kan Beethovens symfonie zonder meer in die laatste categorie worden geplaatst.

Geen toonschildering
De bestaande literatuur van Beethoven zelf maakt reeds duidelijk dat er in ieder geval geen sprake kan zijn van een toonschildering, aangezien hij zelf reeds in een brief van 15 juli 1817 reeds schrijft: "Die Beschreibung eines Bildes gehört zur Malerei . . . . . mein Gebiet erstreckt sich in andere Regionen, und man kann unser Reich nicht so leicht erreichen."
Uit andere brieven blijkt eveneens dat Beethoven een intense band met de natuur had, en tevens laten de kwalificaties van anderen dienaangaande niets aan duidelijkheid te wensen over. Zo vertelde de Engelse pianist Charles Neate (1784-1877) dat hij nimmer iemand had ontmoet die de natuur zo innig liefhad als Beethoven.
Anton Schindler (1795-1864, die Beethovens geheime secretaris zonder bezoldiging is geweest), was van oordeel dat men zich bij Beethoven iemand moest voorstellen in wie de nauur volledig was gepersonifieerd, en dat het op grond daarvan alleen Beethoven was geweest die de geest van de natuurzodanig in muziek had kunnen vatten dat er in de gehele literatuur geen ander muziekstuk bij de Pastorale ook maar in de schaduw zou kunnen staan. Desondanks is de Pastorale een symfonie waarin de componist toch de strenge logica van de thematiek, alsmede de wetmatigheden met betrekking tot de structuur van sonate en scherzo nauwgezet volgt.


Première in Wenen
De première van de Zesde Symfonie werd, tesamen met die van de Vijfde, onder leiding van de componist gegeven in het Theater an der Wien, op 22 decemer 1808. Het is in onze tijd nauwelijks meer voor te stellen dat er zulke 'overladen' programma's werden gepresenteerd, al was dat in die dagen heel gebruikelijk, en duurde zo'n concert van half zeven tot half elf in de avond. Naast de beide genoemde 'grotere' werken vermeldde het programma ook nog Beethovens Koorfantasie (voor piano, koor en orkest), het Pianoconcert in G, een solowerk voor piano — dat evenals dat concert door de componist zelf werd gespeeld — en nog andere stukken. Een week voor de gebeurtenis had de componist een advertentie in de Wiener Zeitung geplaatst, maar er zijn zeer weinig mensen op het concert verschenen. De Pastorale is — evenals de Vijfde Symfonie — opgedragen aan Fürst von Lobkowitz en Graaf Rasmowsky.

Nummering
Bij de première droeg de Pastorale nog het nummer 5 en de andere symfonie, opus 67, het nummer 6. In haar Beethoven-monografie wijst Hélène Nolthenius (1920-2000) erop dat dit eigenlijk heel logisch is geweest, omdat de huidige Zesde veel meer aansluit op de Vierde (opus 60) en haar voltooiing vindt in de Vijfde — hetgeen ze ondersteunt met de plaatsing in het kader van de kwintencirkel. Vanaf de Eroïca heeft Beethoven drie een symfonie als dominant van haar voorganger gemaakt. De Eroïca staat in Es, de Vierde in Bes, en daarom past de Zesde in F daar direct achter, gevolgd door de Vijfde in c.
Voor de concertbezoeker, alsmede voor de thuisluisteraar heeft zoiets vanzelfsprekend weinig met de gevoelswaarde te maken, en het is dan ook Beethoven zelf geweest, die over de Pastorale nog heeft opgemerkt: Man überlässt es dem Zuhörer sich selbst die Situationen auszufinden.


Robert Schumann: Requiem, opus 148 (1852)
Van de net geen twintig stukken, die Robert Schumann heeft gecomponeerd voor koor en orkest, zijn de meeste gebaseerd op eigentijdse Duitse dichters, waarvan de meesten ook nu nog wel enige bekendheid, tevens in ons land, hebben: Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), Friedrich Rückert (1788-1866), Ludwig Uhland (1787-1862), Wilhelm Müller (1794-1827), Heinrich Heine (1797-1856), Friedrich Hebbel (1813-1863), Emanuel Geibel (1815-1884). Hoewel Goethe en Heine de bekendsten zijn gebleven, zijn de door Robert Schumann gekozen delen uit de poëtische productie van de andere land- en tijdgenoten niet minder geschikt geweest om te gebruiken als teksten voor zijn bewuste composities.
Het eerste van de koorwerken van Robert Schumann is een bijbels stuk: Psalm 150, geschreven in 1822. Het draagt geen opusnummer en is evenmin in druk verschenen. De laatste twee koorstukken hebben beide een liturgsich karakter en stammen uit 1852. De Mis opus 147 werd in 1853 voltooid en pas door de weduwe Clara Schumann-Wieck in 1862 gepubliceerd, het Requiem opus 148 werd nog in 1852 voltooid, en in 1864 uitgegeven, eveneens door Clara Schumann.
Hoewel Schumann het als een zeer grote wens heeft gekoesterd, is er uit zijn pen nimmer een Deutsches Requiem gevloeid. Zijn vriend en mededinger Johannes Brahms is later met die eer gaan strijken.
Op de website van het Groninger Mozartensemble zijn nog meer op- en aanmerkingen te vinden over Schumanns Requiem opus 148.
Nadere informatie over dit Groninger muziekensemble vindt u eveneens op die website.
____________
Afbeeldingen
1. Groninger Mozartensemble in de Der Aa-kerk.
2. Negentiende eeuws boekornament.
3. Ludwig van Beethoven.
4. Theater an der Wien te Wenen.
5. Beethoven dirigeert.
6. Boekornament boven nieuw hoofdstuk.
7. Robert Schumann, tekening van Jolien Eijkhout, Groningen, 2005. (Collectie Heinz Wallisch.)

Concert door Nederlands Studentenorkest zondag 17 februari met Roukens, Brahms en Bruckner

Ruim een halve eeuw
Op zondag 17 februari zal — 's avonds vanaf 20:15 uur in de grote zaal van het Cultuurcentrum De Oosterpoort — het jaarlijkse concert door het Nederlands Studenten Orkest worden gegeven. Al 56 jaar komen gedurende één maand per jaar tal van musici uit diverse studentenorkesten van ons land bijeen en werken ze intensief aan het instuderen van een gevarieerd programma. De uitdaging bestaat dan niet alleen in het repeteren van twee grote werken uit het min of meer ijzeren repertoire, maar tevens in de uiteenzetting met een nieuwe compositie, die als opdrachtwerk door een jonge Nederlander — in dit geval gaat het om Joey Roukens (geboren te Schiedam in 1982) met zijn From Funeral to Funfair (and back...) — wordt gerealiseerd en door het ensemble in première zal worden gegeven.