Tweemaal Händels Samson — Blokzijl en Groningen

Positieve wisselwerking
Wie zal het verbazen dat in het Händel-Jaar 2009 — naast het feit dat diezelfde twaalf maanden eveneens zijn gewijd aan de nagedachtenis van drie andere muziekmeesters en die 365 dagen in kwestie tevens hun naam dragen: Henry Purcell, Joseph Haydn en Felix Mendelssohn Bartholdy — de focus meer dan andere jaren is gericht op het aardse bestaan van de componist in kwestie en met name op het oeuvre dat de meester in kwestie heeft gerealiseerd.
In het geval van Georg Friedrich Händel — geboren te Halle in hetzelfde jaar (1685) als zijn collega Johann Sebastian Bach — hebben al die festiviteiten het voordeel dat organisatoren van concerten en radioprogramma's, of zelfs van festivals, verder gaan dan de gebruikelijke, niet meer te tellen zoveelste, herhaling van het Halleluia-koor uit The Messiah of het meest spetterende gedeelte uit The Royal Fireworks. In Engeland — en wie zal het verbazen — zijn alle onbekende opera's en de minder vaak uitgevoerde koorwerken uit de kast gehaald en blijken deze zich te mogen verheugen in een meer dan gemiddelde belangstelling.
Daar zien we de wisselwerking tussen de, soms ietwat overmatige, aandacht op de persoon en zijn werk enerzijds en de weerslag daarvan in gunstige zin door de grotere belangstelling voor het minder bekende gedeelte van het oeuvre in kwestie. Dat kan op heel veel fronten leiden tot bevlogen uitvoeringen welke op hun beurt de luisteraars weer die extra dimensie bieden die het gevolg is van expanderende invloeden over en weer. En juist dat is één van die elementen welke binnen de wereld der muzische kunsten een geheel eigen, creatieve dynamiek kunnen bewerkstelligen.

Augustus 2009: tweemaal Samson
In ons land valt dit jaar eveneens meer belangstelling dan anders te bespeuren voor de eerst Duitse, tijdelijk Italiaanse, en dan Engelse meester der barokmuziek bij uitstek en ook daar heeft dat gevolgen gehad voor de omvang van de belangstelling voor diens stukken welke enigszins of heel erg naar de achtergrond waren verschoven: niet als gevolg van het ontbreken van kwaliteiten maar veeleer als gevolg van het feit dat overbekende werken het gros van de aandacht opeisen.


In de zomermaanden worden er muziekfestivals gevierd van Lapland tot op Rhodos en van Sint Petersburg tot in Winnipeg, waarvan heel veel radiostations rechtstreeks verslag doen, dan wel in een later programma. Daarbij zijn we diverse Händel-opera's tegengekomen, ook enkele die vrijwel vergeten waren of zelfs nog nooit een echte kans hadden gekregen bij het concert- en theaterpubliek van eind twintigste-, begin één en twintigste eeuw.
Het Centrum voor Oude Muziek en Dans in Groningen heeft voor medio augustus twee uitvoeringen georganiseerd van Händels oratorium Samson. Op vrijdag 14 augustus te Blokzijl en op zaterdag 15 augustus in de Martinikerk van Groningen.

De culturele duizendpoot
De dichter Alexander Pope, die bevriend was met Händel, noemde hem de gigant met de duizend handen. De componist werd in het Londen van medio achttiende eeuw bewonderd en vereerd en veel van zijn werk kan ook voor die tijd met het predikaat geliefd worden omschreven. Tegelijkertijd waren er lieden die, elk met eigen beweegredenen, de barokmeester bestreden, beschimpten of zelfs hebben verguisd. Hoezeer dat de man ook verdroot, hij bleef een ongekende werkkracht aan de dag leggen. Vijfendertig opera's binnen een periode van drie decennia is een gigantische productie. Maar daarmee hebben we alleen nog maar de aandacht gevestigd op Händels muziekdrama's. Hij had daarnaast nog wel enige andere taken: voor het overgrote deel heeft hij die opera's zelf ingestudeerd, geënsceneerd en gedirigeerd. Doch ook dat was waarlijk niet alles. In zijn functie als theaterdirecteur moest hij steeds opnieuw zien te manoeuvreren tussen alle lagen en listen van de prima donna's en de castraten, moest hij zoveel mogelijk de leugens en laster kunnen onderkennen en corrigerend optreden. Niet in de laatste plaats moest de man ervoor zorgen dat het publiek tevreden was en bleef.

Ten tijde van The Messiah
Direct nadat Händel zijn oratorium The Messiah had voltooid, ging hij in 1741 aan de slag met Samson, maar pas in februari 1743 werd het stuk in Londen in première opgevoerd. Het ligt voor de hand dat de sterk dramatisch georiënteerde Händel na zijn intense aandacht voor alle aspecten van de Messias met het bovenmenselijke dat aan zulk een fenomeen is verbonden, nu eens een meer praktisch menselijk wezen in het middelpunt van een bijbels gebeuren wilde stellen. Doch zo'n gemiddelde burgerman was die oersterke Samson echter evenmin.
Daartoe heeft Händel gebruik gemaakt van een als bewuste imitatie van een klassiek Atheens drama geconcipieerde tekst, Samson Agonistes uit 1671 door John Milton (1608-1674). De tekst is echter bedoeld als 'dramatisch gedicht' om te lezen, niet voor opvoering in een theater. De van oorsprong Ierse librettist Newburgh Hamilton (1691-1761) heeft — zoals hij wel vaker voor Händel heeft gedaan — de oorspronkelijke tekst zodanig weten om te werken dat er voor een componist eer aan te behalen viel, tijdens het werken eraan, alsook na een geslaagde uitvoering. En dat de première op 18 februari 1743 een succes was, bleek onder meer uit het gevolg: in dat seizoen werd Samson
zeven keer uitgevoerd, en ook dat fenomeen was een première binnen het kader van Händels werkzaamheid. Gedurende de rest van zijn leven werd het oratorium nog met enige regelmaat opnieuw gepresenteerd en helemaal in het vergeetboek is het nimmer terechtgekomen, vooral doordat één aria daaruit redelijk algemeen populair is gebleven: Let the bright Seraphim.

(wordt vervolgd)

Meer gegevens over de uitvoeringen in Blokzijl en Groningen zijn te vinden op de website van het Centrum voor Oude Muziek en Dans.
___________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van de dit jaar verschenen Händel-biografie van Franz Binder (dtv premium 24710).
2. In het bijbelboek Richteren wordt Samson(ook wel Simson) voorgesteld in de hoofdstukken 13-16. De afbeelding in kwestie toont hoe Samson een leeuw verslaat. (Overgenomen uit de reprografische herdruk van de Printbybel A.D. 1698.)
3. De Engelse dichter John Milton.