Laatste Lunchpauzeconcert 2011 op Martini-orgel

Belangstelling
Op vrijdag 19 augustus wordt alweer het laatste optreden in de reeks Lunchpauzeconcerten 2011 op het hoofdorgel van de Martinikerk in Stad gegeven, deze keer door Peter van der Zwaag. De opzet van de reeks is in 2011 weliswaar dezelfde gebleven als voorgaande jaren, maar dit jaar werd het eerste concert eerder gegeven in verband met het feit dat enkele vrijdagen er, in verband met andere evenementen, geen concert in de vroege middaguren kon worden gerealiseerd. Dat, gekoppeld aan het feit dat er in de media nauwelijks enige aandacht aan de reeks werd gegeven ─ dit in tegenstelling tot vroeger ─, leidde ertoe dat de kerk tijdens het eerste concert akelig leeg is gebleven. Allengs zijn er weer meer luisteraars gekomen. Twee weken geleden, tijdens het Peter de Grote Festival, signaleerde ik zo'n driehonderd bezoekers. Verleden week was de bezetting van de gereedstaande stoelen ook hoog: ruim boven de honderd mensen. Gewoonlijk komen er voor het laatste concert in de reeks de meeste bezoekers, als we even afzien van de belangstelling voor het concert tijdens genoemd festival.

Charles de Wolff aan de speeltafel van het hoofdorgel in de Martinikerk te Groningen, in de zomer van 1987.
Toen speelde hij onder meer werk van György Ligeti.

Eigentijdse werken
Het is, althans naar onze opvatting, een goede zaak dat organisten bij tijd en wijle ook trachten eigentijdse werken op dit orgel uit de sfeer der neo-barok voor te stellen. Dat dit niet altijd een even goed resultaat oplevert, mag een feit zijn en blijven, pogingen daartoe hoeven dientengevolge in ieder geval niet uit te blijven. Een kwart eeuw geleden speelde Charles de Wolff een stuk van György Ligeti (1923-2006) op dit Schnitger/Ahrend-orgel; het had een ruimtelijk effect dat aan het onwaarschijnlijke grensde: het leek wel quadrafonie. Helaas geldt dat niet per definitie, hetgeen werd bewezen door de leermeester van de organist van dit laatste concert: drie weken geleden waagde Theo Jellema zich aan Le banquet céleste uit 1928 van Olivier Messiaen, dat echter op dit instrument volstrekt niet tot zijn recht kwam, enige decennia geleden daarentegen wel op een relatief klein instrument: het Marcussen-orgel in de Doopsgezinde kerk in Stad.
Geert Baan speelde verleden week Thema met variaties van Hendrik Andriessen (1892-1981), en hoewel veel van diens werk nogal Frans getint is, kwam deze compositie in de gekozen registratie uitstekend over.

Programma

Het zal niet al te vaak gebeuren dat die zomerreeks wordt besloten zonder een compositie van Papa Bach, maar dit jaar is dat wel het geval. Zes stukken staan op het programma van Peter van der Zwaag (geboren 1986), die Nederlands Recht aan de Groninger Rijksuniversiteit studeert. Het gaat daarbij om zes componisten, die eeuwige roem hebben vergaard met hun werken voor de Koningin der Instrumenten. De oudste van hen is Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621), de 'jongste' heet Dietrich Buxtehude (1637-1707), die dit seizoen goed was vertegenwoordigd. Als men diens Praeludia goed vertolkt voorgezet krijgt, kan men begrijpen waarom Johann Sebastian Bach uit Zuid-Duitsland helemaal te voet naar Lübeck toog om die meester te kunnen horen.
Van Nicolaus Bruhns is ook zeer dikwijls een stuk voor orgel in de Groninger Martinikerk uitgevoerd, en dat geldt eveneens voor alle andere klavierkunstenaars die op het programma van 19 augustus voorkomen. Naast de drie bovengenoemden zijn dat Matthias Weckmann (1616-1674), Franz Tunder (1614-1667) en Samuel Scheidt (1587-1654).

Theo Jellema concerteert in Martinikerk Stad: Orgelwerken uit een periode van zeven eeuwen

In het kader van het thans gehouden Peter de Grote Festival speelt Theo Jellema ─ onder meer docent Orgel aan het Conservatroum te Groningen ─ op het hoofdorgel van de Martinikerk in Stad, tijdens het vierde Lunchpauzeconcert van deze zomer, op vrijdag 29 juli vanaf 12:45 uur.

Detail uit het snijwerk.
Foto van Elly Kooiman
en Hilbrand Edskes.

Het programma bestaat uit vijf onderdelen, die verspreid over zeven eeuwen zijn ontstaan.
Als eerste: Estampie van een onbekende meester uit het begin van de veertiende eeuw, afkomstig uit de Robertsbridge Codex, gevolgd door nog een werk van een anonymus, gecomponeerd omstreeks 1550: Upon la mi re.
Het derde stuk stamt uit het laatste kwart van de zeventiende eeuw: Voluntary for Ye Double Organ van Henry Purcell (1659-1695).
Van Purcell is het een hele 'oversteek' naar de Franse orgelmuziek van de twintigste eeuw, naar Olivier Messiaen (1908-1992) uit wiens oeuvre voor de Koningin der Instrumenten Le banquet céleste uit 1928 zal worden gespeeld.
Een concert op een barokorgel zonder een stuk van de Bach der Bachs bij uitstek (1685-1750) is nauwelijks waarschiijnlijk. Theo Jellema besluit zijn voordracht met diens Passacaglia in c-klein (BWV 582) uit het eerste decennium van de achttiende eeuw.

Christian Drost speelt op hoofdorgel Martinikerk

Na een week pauze wordt de reeks Lunchpauzeconcerten op de vrijdagmiddag, te geven op het hoofdorgel van de Martinikerk in Groningen, voortgezet door Christian Drost (*1989), onder meer organist van de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) te Dalfsen.

Drie putti op het rugwerk van het Martini-hoofdorgel in Groningen

Op het programma staan zes composities: vijf daarvan zijn van bekende orgelmeesters uit de zeventiende eeuw. Hun namen komen we elk jaar tegen op de programma's van deze reeks concerten, alsmede van concerten op andere orgels in en om, alsmede tot ver buiten, Groningen. Het ligt voor de hand dat de orgelcomponist bij uitstek, Johann Sebastian Bach (1685-1750), daarin ook weer voorkomt. In het concert van Christian Drost is dat met twee van zijn bekendere stukken: Praeludium und Fuge in C (BWV 547) en Wir glauben all' an einen Gott.
Het concert wordt, net als dat van twee weken geleden, geopend met een werk van Dietrich Buxtehude: diens Toccata in d-klein. Een compositie van Anthonie van Noordt (1619-1675) ─ Psalm 24, drie verzen ─, en van Georg Böhm (1661-1733) diens Vater unser im Himmelreich.
De voordracht wordt besloten met een Improvisatie van de organist van deze dag: Christian Drost.

Lunchpauzeconcerten Martini-hoofdorgel van start

Op vrijdag 16 juli wordt het eerste Lunchpauzeconcert van een reeks van zes op het internationaal vermaarde — en volgens steeds meer kenners en liefhebbers: beste — orgel ter wereld, het hoofdorgel van de Martinikerk in Groningen [1], gegeven, zoals gebruikelijk tussen 12:45 uur en ongeveer 13:30 uur. Dit jaar zijn het alleen mannen die op het instrument komen spelen: één Tsjech — Jiri  Rohel— en voor de rest Nederlanders: Peter van der Zwaag, Lukas Jan Schoonbeek, Jochem Schuurman, en Gert Jan Schipper. Vrouwen doen dit jaar weer niet mee, of het moest al zo zijn tijdens het concert van 6 augustus — in het kader van het Peter de Grote Festival — maar dan worden de bespelers pas voorafgaande aan het gebeuren bekendgemaakt.

Naast de grote namen van componisten die veel, iets minder of weinig voor de Koningin der Instrumenten hebben geschreven — Rheinberger, Brahms, Mendelssohn, Reger, J.S. Bach, Sweelinck, Froberger, Weckmann, Böhm, Schumann, en Buxtehude — treffen we een paar namen aan die op dit punt wat minder wereldfaam genieten, maar daarom niet in het vergeetboek hoeven te worden bijgeschreven of anderszins genegeerd. Van twee van de laatste categorie treffen we werk aan, van elk van beiden één stuk, tijdens twee verschillende concerten. Daarbij gaat het om Jan Welmers (geboren 1937), van wie we binnen deze reeks al eens eerder een stuk op dit orgel hebben kunnen beluisteren, en tijdens het laatste concert een werk van de organist van die middag: Gert Jan Schipper (geboren 1975).
De entreeprijs voor elk van de concerten bedraagt slechts één euro.
__________
[1] De Belgische organist Kamiel D'Hooghe noemde het orgel "wellicht het schoonste ter wereld" toen hij in de herfst van 1984, kort na de oplevering van het gerestaureerde instrument, daarop een concert heeft gegeven.
Geïnteresseerden die te ver af wonen, maar toch willen kennisnemen van de kwaliteit van dit instrument, kunnen op de website van de Martinikerk zien welke cd's beschikbaar zijn.
____________
Afbeelding: Hoofdorgel van de Martinikerk in Groningen, getekend door Henk van Homeijer, 1993. (Origineel in bezit van Administratie Martinikerk.)

Deze zomer weer Lunchconcerten op Martini-orgel

Serie van zes
Over een kleine drie weken zullen de vrijdagse zomer-lunchconcerten op het hoofdorgel in de Martinikerk te Groningen weer van start gaan en over een periode van vijf weken en één uur zes keer de gelegenheid bieden om ook dit jaar weer evenzovele verschillende organisten te horen, alsmede de uitzonderlijke mogelijkheden die het instrument te bieden heeft. Dat geldt zowel voor de liefhebbers van de Koningin der Instrumenten en de voor haar geschreven of bewerkte muziek, alsook voor toevallige, dan wel bewuste, bezoekers van de kerk. Veel mensen van buitenaf tonen achteraf hun verbazing over de bijzondere kwaliteiten van het Martini-hoofdorgel. Dat eveneens de buitenlandse orgelstudenten erg op het instrument gesteld zijn, mag, en zal ook, niemand verbazen, want door in Groningen te komen studeren — waar aan het Conservatorium de beste orgelopleiding van ons land zetelt —, worden ze al snel in de gelegenheid gesteld om met dat instrument kennis te maken.

Eerste concert
De Japanse organiste Yukiko Yamada — die momenteel in Groningen aan het Conservatorium studeert bij Theo Jellema en Wolfgang Zerer; en die de bezoekers van de lunchconcerten verleden zomer ook reeds op hetzelfde instrument hebben kunnen horen, en die haar daarvoor met een ovationeel applaus hebben beloond — stelt op vrijdag 17 juli vanaf 12:45 uur een programma voor met zeven werken van zes componisten. Vier van dezen — Papa J.S. Bach (1685-1750), Georg Muffat (1653-1704), Franz Tunder (1614-1667) en Nikolaus Bruhns (1665-1697) — behoren tot de vaste canon; dat geldt iets minder voor Henry Purcell (1659-1695), maar nu 2009 onder meer geldt als Purcell-Jaar — vanwege het feit dat deze musicus 350 jaar geleden werd geboren — is ook hij van de partij. Een nog oudere, Spaanse componist is Francisco Correa de Arauxo (1584-1654). Een Duits musicoloog heeft hem qua sfeer vergeleken met zijn landgenoot, de schilder El Greco (1541-1614) [1].
__________
[1] El Greco is Spaans voor De Griek. Hij werd te Herakleion (Iraklion) op Kreta geboren als Domènikos Theotokopoulos (Δομήνικος Θεοτοκόπουλος), en woonde vanaf 1577 in Toledo.
____________
Afbeeldingen
1. Linker Pedaaltoren van het hoofdorgel in de Martinikerk te Groningen.
2. Het gehele instrument met een groot gedeelte van de vier zuilen waarop het rust. Foto in dit geval op een fraaie koelkastmagneet (formaat 5,4 cm x 7,8 cm) die — evenals andere nieuwe snuisterijen — bij de balie van de Martinikerk te koop is. Deze koelkastmagneet kost € 2,50.

Vrijdag 15 augustus — Laatste zomer-lunchconcert op het onvolprezen Schnitger/Ahrend-orgel

Ongekend succes
Tijdens het vijfde concert in de serie van zes zomerlunchconcerten — op het schitterende instrument aan de westelijke muur van onze Martinikerk, tegen de toren aan — werd opnieuw het aantal van 200 toehoorders gescoord. Dat is een ongekende weelde voor de organisatoren. Het werd ook allengs duidelijker dat dit in diverse groepjes aanwezigen hèt gesprek van het uur was, die laatste vrijdagen. Als deze trend aanhoudt, zou dat een mooie kroon op het werk van vele jaren zijn. Maar nog mooier, succesvoller — en derhalve tevens bevredigender — zou het zijn als alle bezoekers van deze reeks ook het volgende seizoen nog weten hoe veelzijdig dat prachtorgel is, en daarom ook dan weer acte de présence zullen geven, het liefst nog met flink wat extra opgetrommelde bekenden.
De afgelopen vrijdag traden zes organisten op van de ruim tachtig studenten, die de masterclasses van Theo Jellema en Edwin Wiersing aan het Conservatorium hier ter stede volgden, en deze zes was het vergund het unieke Schnitger/Ahrend-orgel te bespelen, dat zelfs nog stemmenmateriaal bevat uit de tijd van de initiator, de humanist Roelof Huesman uit Baflo, die internationale vermaardheid heeft gekregen als Rudolphus Agricola. Van, en tevens voor, hem is een gedenksteen aangebracht naast het orgel in de muur van de kerk.
Conservatoriumdirecteur Chris Fictoor sprak namens het Peter de Grote Festival en alle andere organisatoren het publiek ook toe, in het Nederlands en tevens in bijna echt Duits. Terecht heeft hij erop gewezen dat dit aloude orgel eveneens geschikt is voor het uitvoeren van stukken uit de Romantiek en zelfs voor bepaalde hypermoderne, 20ste/21ste eeuwse werken. Dat kregen we in een adembenemende presentatie van de Chaconne van de Finse componist Aulis Sallinen [1] te horen, door de Belgische deelneemster Sarah Copriau. Indien applaus een betrouwbare graadmeter is — en in deze context is dat wel zeer waarschijnlijk — heeft ook het publiek dat stuk bijzonder gewaardeerd. De breedte- en dieptewerking van het orgel die hier werden gerealiseerd via een weloverwogen registratie vraagt naar een herhaling. Deze zomer kan dat niet meer, maar misschien kunnen de dames van het kantoor van de Stichting Martinikerk hun invloed aanwenden dit werk op het jaarlijke Sint Martinus-concert opnieuw te programmeren, want dan kunnen er nog veel meer mensen kennis van nemen, aangezien daar altijd vele honderden luisteraars op af komen.
Al eerder — ruim twee decennia geleden — had Charles de Wolff een intrigerend werk van György Ligeti op het programma gezet toen hij een avondconcert in de zomer verzorgde. Mijn vraag vooraf aan hem aangaande de geschiktheid van het orgel werd met een volmondige bevestiging gepareerd en de man kreeg gelijk. Het leek wel of het onvolprezen instrument een extra stereofonische installatie tussen de registers had geplaatst. Het is fascinerend dat dit orgel zoveel meer mogelijkheden biedt dan diverse andere — overigens eveneens voortreffelijke — instrumenten uit diezelfde periode.

Laatste concert, vrijdag 15 augustus
De meest dominante van al die orgelcomponisten, Johann Sebastian Bach (1685-1750) — die er, in een verhaal van Belcampo, met zijn spel zelfs voor zou hebben gezorgd dat de toren van de Der Aa-kerk is ingestort — is zowel met het openingswerk als met de slotcompositie eveneens op het laatste concert in deze vrijdagse reeks aanwezig. Daar tussenin worden nog vier andere stukken gespeeld: twee van de inmiddels voor vaste bezoekers van orgelconcerten in onze regio klassieke grootmeesters Dietrich Buxtehude (1637-1707) en Johann Pachelbel (1653-1706), en nog één van de laatste weken al tweemaal opgedoken Felix Mendelssohn (1809-1847). Van de niet zo vaak op programma's van dit kaliber voorkomende, en ook niet zoveel voor de Konigin der Instrumenten gecomponeerd hebbende Johannes Brahms (1833-1897) — het geheel past op één compact disc — zullen Herzlich tut mich verlangen en Herzlich tut mich erfreuen worden uitgevoerd. Dat zijn het negende en tiende van elf koraalvoorspelen, die Brahms tegen het einde van zijn leven, in en/of omstreeks 1896, heeft gecomponeerd, en die het opusnummer 122 dragen. In 1902 zijn ze in druk gepubliceerd.
Organiste van het laatste concert in de reeks is de in Moskou geboren Russische Katrin Abakumova (spreek: Abakoemova). Zij studeert nu nog in de hoofdstad van Rusland aan het Gnesin Conservatorium, alsmede aan de Groningse muziekacademie.
__________

[1] Het programmavel van het Peter de Grote Festival meldde dat de Fin Aulis Sallinen in 1970 zou zijn geboren. Enig speurwerk leverde overigens consequent het geboortejaar 1935 op. Zijn oeuvrelijst bewijst echter dat de Chaconne, die het opusnummer 23 draagt en een duur van exact zeven minuten heeft, in 1970 is gecomponeerd.
Iets meer informatie van de zijde van muziekuitgevers dan wel impresariaten, welke via zo'n infovel aan het publiek kan worden doorgegeven, is altijd welkom. Nu blijft het vooral giswerk.
____________
Afbeeldingen
1. De internationaal befaamde humanist Rudolphus Agricola (1443 of 1444 — 1485).
2. De in 1935 geboren Finse componist Aulis Sallinen. Foto: Maarit Kytöharju/Finnish Music Information Centre.
3. De componist Johannes Brahms. Tekening van Jarko Aikens, Groningen, 1984. (Archief Heinz Wallisch, tevens ©.)

Johann Ludwig Bach in plaats van Neef Johann Sebastian tijdens Luchconcert op Martini-orgel

Schijn bedriegt
Hoewel de vierde presentatie in de huidige zomerreeks met vrijdagse Lunchconcerten, afgelopen middag, op het onvolprezen orgel in de Martinikerk niet zoveel belangstelling scheen te trekken als de drie voorafgaande optredens dit jaar, gedurende de middagpauze van de drie afgelopen vrijdagen — met een gemiddelde van boven de honderd bezoekers, hetgeen al een bijzonderheid is — bleek weer eens dat schijn zeer nadrukkelijk kan bedriegen. Om even voor half één, zo'n kwartier voor aanvang van het concert, zaten er precies zeven bezoekers verspreid over de tegenover het orgel opgestelde rijen stoelen, maar toen het concert begon, was het aantal van tweehonderd bereikt. Van enkele zijden hoorde ik dat er op een landelijke radiozender flink wat aandacht aan was besteed, en ook de berichtigeving in regionale printmedia zal zeker hebben bijgedragen tot dit succes. Hopelijk houdt het aan, want het initiatief en het instrument, alsmede de bespelers ervan, zijn deze aandacht zeker waard.

Wijzigingen in programma
In het programmaboekje stond de Suite in G in een transcriptie voor orgel aangekondigd als van de, waarschijnlijk inmiddels zelfs tevens interplanetair, bekende Papa Johann Sebastian Bach (1685-1750), doch deze bleek afkomstig te zijn uit de koker van diens achterneef, Johann Ludwig Bach (1677-1731). Daarnaast had de Japanse organiste Hiroko Inoue de aangekondigde Sonate nr. 2 van Mendelssohn, die als laatste werk op de rol voorkwam, vervangen door een extra stuk van de grote Bach: Praeludium und Fuge a-moll, en een ander orgelwerk van Felix Mendelssohn, eveneens een Praeludium und Fuge daarvoor als derde van de thans vijf, in plaats van vier gemelde, stukken uit te voeren.

Concert volgende week
Het komende concert, van vrijdag 8 augustus, zal worden verzorgd door enkele van de tien studenten die dit jaar in het kader van de mastersclasses aan het Conservatorium te Groningen te geven door Theo Jellema en Edwin Wiersinga.
Deelnemers en uit te voeren werken zullen die vrijdag op een inlegvel voor het programmaboekje worden verstrekt.
__________
Afbeelding: Johann Ludwig Bach.