In Lutherse Kerk: Severijn ─ geniaal of gestoord?

Een veelzijdig duo
Musica Antiqua Nova presenteert op zaterdag 19 november het laatste concert van 2011 in het seizoen 2011/2012, zoals gebruikelijk in de Lutherse Kerk te Groningen. Daarin treedt het duo Severijn op met het programma Geniaal of gestoord?

Severijn werd opgericht in 1998 door de tweeling Judith en Tineke Steenbrink. Laatstgenoemde speelt orgel en klavecimbel, de andere helft van het eeneiige stel heeft de viool als instrument.

Muzikale achtergronden
Sedert het bovengenoemde jaartal vormen de beide vrouwen een officieel duo, maar hun muzikale achtergrond bestaat sinds hun vroegste jeugd: doordat ze in een muzikaal gezin zijn opgegroeid met een groot huis waarin diverse instrumenten verspreid waren opgesteld ─ harp, accordeon, cello en een Gaveau-piano ─ en de menselijke stem eveneens als instrument werd ingezet, was het scala aan mogelijkheden zeer gevarieerd.Het seizoensprogramma van MAN vermeldt dat de muziek "direct bij je binnen" dringt en je "niet meer loslaat". Muzikale ideeën volgen elkaar zodanig op dat de indruk zou kunnen ontstaan geen van de onderdelen met de andere te maken heeft. Een spannend avontuur!

Bloemsierkunst
De vaste bezoekers van de concerten van Musica Antiqua Nova in de Lutherse Kerk in Stad zullen hebben vastgesteld dat er op de linker hoek van het podium steeds een staaltje bloemsierkunst is geplaatst. Beeldend kunstenares Joukje Pees verzorgt dit element.

Van Swieten Society treedt deze zaterdagavond op in Lutherse Kerk Stad met Violoncello all'Inglese

Misverstanden
Enig geharrewar heeft ervoor gezorgd dat men niet meer zo zeker was of het voor dit seizoen geplande eerste optreden van de Van Swieten Society in de Lutherse Kerk in Groningen wel zou doorgaan, aangezien enerzijds in het seizoensprogramma van Musica Antiqua Nova er geen optreden in de chronologische vermeldingen stond (wel een advertentie van Van Swieten achterin), en voor de lezers van de fraaie krant van Van Swieten zelf er een andere datum werd genoemd.
Om nu alle twijfels uit de weg te ruimen, zij er hier nogmaals aan herinnerd dat het geplande concert in de Lutherse Kerk in Stad gewoon doorgaat, op zaterdag 15 oktober, vanaf 20:15 uur.

Meer over deze reeks van Van Swieten in dit seizoen, met de voor de vier series overkoepelende titel Romantische Reuzen, vindt u in ons artikel op de zustersite Muziek en mensen van heden.

Geen overbekende namen
Dat onbekend niet per definitie mag leiden tot onbemind, hebben diverse optredens van de Van Swieten Society ruimschoots aangetoond, en zolang deze groepering een mogelijkheid van bestaan wordt geboden, zal deze het bestaansrecht daarvan steeds opnieuw bewijzen.
Het concert in Groningen wordt geopend met het Divertissement nr. 2 in A-groot, gecomponeerd in 1811 te Moskou door John Field (1782-1837), te spelen door vijf van de zes optredenden: 2 violen, altviool, cello en piano.
Ferdinand Ries (1784-1838) is de volgende muziekmeester op het programma. Van hem speelt Bart van Oort met één der beide cellisten samen: Zes Russische Airs met variaties, opus 72, voor piano en cello, gecomponeerd in 1812 te Sint Petersburg.

Vervolgens spelen drie van de zes deelnemende musici [1] in deze serie Violoncello all'Inglesede Serenade voor twee celli en piano uit van Alfredo Piatti (1822-1901). [2]
Het concert zal worden besloten met een werk van de Engelsman William Sterndale Bennett. Meer daarover vindt u in een bovengenoemd artikel (met de link) van heden op onze zustersite Muziek en mensen. Daarin staan weer andere gegevens over het geheel dan u in deze bijdrage kunt lezen.
__________
[1] De deelnemende musici aan deze reeks concerten onder het motto Violoncello all'Inglese zijn
Heleen Hulst en Sara DaCorso (viool)
Örsze Adam (altviool)
Job ter Haar en Jan Insinger (cello)
Bart van Oort (piano)
 [2] De website, gewijd aan leven en oeuvre van Alfredo Piatti, noemt geen jaartal van ontstaan bij deze compositie.
__________
Afbeeldingen
1. Voorplat van seizoensprogramma en concertprogrammaboekjes van Musica Antiqua Nova, Groningen.
2. De Duitse componist Ferdinand Ries.
3. Componist en cellist Alfredo Piatti. Afbeelding overgenomen van de officiële website van Alfredo Piatti.
__________
NASCHRIFT zaterdag 15 oktober: Als gevolg van fysiek malheur van pianist Bart van Oort is het concert in de Lutherse Kerk van deze dag afgelast. Zodra we meer info hebben over de resterende concerten in deze reeks, zullen we daarop terugkomen in een separate bijdrage.

Musica Antiqua Nova biedt de Van Swieten Society

Perikelen in ons cultuurleven
Voorafgaande aan het optreden van het Ensemble Fortuna in de Lutherse Kerk in Groningen, in de middag van een zomerse herfstzondag 25 september, refereerde één van de bestuursleden van Musica Antiqua Nova ─ die deze musici in de 2011-2012 seizoensprogrammering had opgenomen ─ aan de noodgedwongen doorgevoerde verhoging van de toegangsprijs. Om dat ietwat te compenseren, is besloten om met ingang van dit seizoen het programmaboekje gratis te verstrekken. Voor koffie of thee tijdens de pauze hoeft evenmin te worden betaald.

Fortepiano (kopie) van Bart van Oort (Van Swieten Society).

Van Swieten Sextet
Met enige bezorgdheid vermeldde de spreker dat er nog naar weinig aanmeldingen waren voor het eerstvolgende concert, op zaterdag 15 oktober aanstaande, 's middags, meldt het programmaboekje van deze zondagmiddag; het concert is echter, zoals gebruikelijk, om 20:15 uur. Dan zal een uit de Van Swieten Society gevormd sextet ─ fortepiano en strijkers ─ optreden. Zou het ook kunnen dat dit ontbreken van reserveringen voor dat bewuste concert te maken heeft met het feit dat dit niet chronologisch in het seizoensprogramma van 2011-2012 is opgenomen? Daarin staat als volgende groepering Fretwork op zondag 23 oktober, eveneens 's middags om 15:00 uur.
In het programmaboekje voor het concert van afgelopen zondag stond de presentatie van Van Swieten wel als eerstvolgende groep. Hopelijk helpt dat nog enigszins.
Als gevolg van het bijzonder mooie weer waren er krap vijftig bezoekers, die allen echter wel te horen hebben gekregen dat men op genoemde dag voor Van Swieten zeer welkom is, ook met extra mensen in het gezelschap.

Ensemble Fortuna zondagmiddag in Lutherse Kerk

Een muzikaal luilekkerland
Zes eeuwen geleden waren er, anders dan vandaag de dag het geval is, in Italië allerlei 'fondsen' beschikbaar ter stimulering van de kunst, en niet in de laatste plaats voor de muziek, de meest mysterieuze en daardoor tegelijkertijd de meest onbeschrijflijke aller kunsten, hoezeer scribenten van naam en faam dat soms ook proberen, en dat ook vooral moeten blijven doen.
Genoemd land was onderverdeeld in tal van vorstendommen en andere afgebakende gebieden die in handen waren van edelen of wat daarvoor moest doorgaan. En, ook en vooral in deze context, mogen we de moederkerk met haar overweldigende invloed op de maatschappij niet vergeten. Aan de ene kant werd die invloed uitgeoefend ten detrimente van de vrijheid van het individu, maar daar stond tegenover dat de macht en invloed werd aangewend ten faveure van de cultuur in het algemeen en de muziek in het bijzonder. Al die instituties beschikten over voldoende middelen, ja zelfs over geld in overvloed. Een, door rancune jegens cultuur handelende, staatssecretaris, gedreven door wensen en verlangens tot destructie ─ alsmede door de wil deze verlangens in daden om te zetten ─ kende men er niet. Het begrip financieel-economische crisis kwam in de woordenboeken niet voor, simpelweg als gevolg van het ontbreken daarvan in de dagelijkse praktijk: kortom, er heerste in die context een situatie om ─ ook zes eeuwen na dato ─ met intense afgunst naar om te zien.

Guillaume Dufay, links bij het orgel. Rechts zien we de
componist Gilles Binchois (ca. 1400-1460) met een harp.
De afbeelding is afkomstig uit een miniatuur van 1440
die zich bevindt in de Bibliothèque Nationale te Parijs.

Guillaume Dufay en Johannes Ciconia
Het zal niemand verbazen dat in andere streken van ─ het ook toen op geen enkel punt waarlijk verenigde ─ Europa, op interesse en meer dan dat kon rekenen; dat wil zeggen dat diverse, en niet in de laatste plaats Vlaamse, meesters ─ welke toen Nederlandse componisten heetten en waren ─ zich van de situatie wel eens persoonlijk op de hoogte wilden stellen van de onbegrensde mogelijkheden in de geografische laars van het Avondland.
Johannes Ciconia (1370-1412) [1] en Guillaume Dufay (1397-1474) zijn voor hun inspanningen dienaangaande rijkelijk beloond met alleen al eigen werken uit die tijd en die omgeving, welke niet ten onrechte als geniaal worden bestempeld.
Die twee musici zijn erin geslaagd een amalgaam te scheppen van uiteenlopende stijlen uit Vlaanderen, Frankrijk en hun eigen Vlaamse gebied. Daardoor werd muzikale innovatie gerealiseerd met een compositorische expressie, welke een uiting van geslaagde globalisering is gebleken, zij het dat het fenomeen zich binnen één werelddeel afspeelde.
Onder het motto Adieu ces bons vins stelt het Ensemble Fortuna ons een muzikale reis voor door het laat-middeleeuwse Europa. Alle stijlen en genres van die periode komen aan de orde, variërend van de toenmalige gevestigde koorscholen [2] van de Lage Landen tot in de door pracht en praal zich onderscheidende Italiaanse hoven en kerken in de fraaiste steden van dat land.

Ensemble Fortuna, hier nog met een heer als vielle-speler.

Musica Antiqua Nova heeft een optreden van Ensemble Fortuna georganiseerd voor de middag van zondag 25 september vanaf 15:00 uur, in de Lutherse kerk van Groningen. [3]
Het Ensemble Fortuna bestaat uit
Hilde van Ruymbeke ─ sopraan
Christopher Kale ─ tenor
Elly van Munster ─ plectrumluit
Cassandra Luckhardt ─ vielle
Jacqueline Dubach ─ consortfluiten; tevens artistieke leiding.

Vielle. Hedendaagse reproductie van het instrument zoals dat te
zien is op een schilderij van Hans Memling (ca. 1430/1440-1494).

[1] Johannes Ciconia was niet alleen componist maar eveneens een vooraanstaand muziektheoreticus.
[2] Vaak wordt het adjectief kathedrale toegevoegd aan dit begrip. Aangezien er in die tijd nog geen sprake was van een hervorming of Hervorming, mag men er altijd van uit gaan dat deze binnen de katholieke kerk en met name in kathedralen waren gevestigd.
[3] Musica Antiqua Nova hanteert gratis toelagang tot de concerten voor jongeren tot achttien jaar; een initiatief dat navolging verdient.

Quatuor de Paris zaterdagavond in Lutherse Kerk

In de serie concerten die de stichting Musica Antiqua Nova dit seizoen aanbiedt, en waarvan het merendeel in de Lutherse kerk te Groningen wordt gerealiseerd, komt op zaterdag 12 februari het Quatuor de Paris in genoemde accommodate optreden met kwartetten van de beide grootmeesters der Wiener Klassik — welke niet zelden, doch geheel ten onrechte, als Wiener Schule wordt gekwalificeerd, omdat deze benaming veel later aan de die tijd dominerende componisten aldaar werd opgedrongen [1]  —: Franz Joseph Haydn (1732-1809) en Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791).

Quatuor de Paris, bestaande uit François Fernandez, primus; Stéphanie Paulet, tweede viool; Gabriel Grosbard, altviool; Jérôme Huille, violoncello.

Achtergronden
Van de talrijke strijkinstrumenten die, vooral in de Oriënt hebben bestaan gedurende de late Middeleeuwen, is in het avondland — althans in de klassieke concertpraktijk en he dagelijks leven — niet echt veel meer overgebleven dan de categorie die met de soortnaam viool wordt aangeduid, en in enkele varianten overeind gebleven is: de viool, de altviool, de cello en de contrabas.
In één der meest intense vormen van samenspelen die er in de muziekwereld bestaat, het strijkkwartet, komt de contrabas niet voor, al zijn er vanzelfsprekend combinaties — denkbaar en tevens gerealiseerd — waarin vier strijkinstrumenten samenspelen, inclusief de contrabas.
Men mag er zelf over fantaseren hoe een dergelijk kwartet zou kunnen worden samengesteld, en — mocht het van toepassing zijn vanwege de bestaande potentie — er voor gaan componeren.

Aanvangstijd
In het jaarprogramma van Musica Antiqua Nova staat dit concert aangekondigd voor 16:00 uur in de namiddag; dat is echter niet juist: het concert begint gewoon om 20:15 uur. Weliswaar heeft de secretaris van MAN, Dato Steenhuis, de bezoekers van het vorige concert deze omissie medegedeeld, maar er zijn mogelijkerwijs nog mensen die toen niet aanwezig waren en nu het concert van het Quatuor de Paris wel willen bezoeken, bij voorbeeld de liefhebbers bij uitstek van strijkkwartetten.
__________
[1] Dit werd vooral het geval toen Arnold Schönberg, Alban Berg en Anton von Webern samen een Wiener Schule gingen vormen en er van buitenaf — en derhalve alweer — ten onrechte de benaming Neue, resp. Zweite Wiener Schule als een epitheton ornans werd 'opgeplakt'.

Kameropera: zaterdag bij Musica Antiqua Nova

De Franse dramaschrijver uit de
zeventiende eeuw: Pierre Corneille.

Jean-Baptiste Lully
Nadat Jean-Baptiste Lully (1632-1687) in Frankrijk eenmaal vaste grond onder de voeten had gekregen door al hetgeen hij van zijn kunnen had getoond, en door zijn Ballets de Cour, kreeg hij steeds meer mogelijkheden. Eén en ander leidde als tot vormen van, soms verregaande, samenwerking met roemrijke theaterpersoonlijkheden: de grote schrijvers van die sector.
Dat werden Pierre Corneille (1606-1684), en Molière (1622-1673) die in werkelijkheid Jean-Baptiste Poquelin heette. Vervolgens werd Lully avanceerde tot de mest glansrijke representant van de"muziek op het toneel'. Met laatstgenoemde dramaschrijver creëerde Lully een groot aantal opéra-ballets.

Les Sentiments met Le triomphe de l'amour. . . . .

Vol gepaste trots laat Musica Antiqua Nova weten dat het eindelijk is gelukt om in de programmering een opera op te nemen. Dat gebeurt door het ensemble Les Sentiments. Aangezien de gebruikelijke ruimte waarin het optreden wordt verzorgd, ook deze keer de Lutherse Kerk in Groningen is, mag men toneelmatig geen breed opgezet spektakel verwachten, maar gelukkig is dat ook benodigd om op niveau te kunnen werken. Bovendien zegt een kleine bezetting en een ingetogen uitvoerde handeling niets over het ontbreken van het vereiste niveau. Uitgevoerd wordt thans Le triomphe de l'amour van Jean-Baptiste Lully.

Het ensemble Les Sentiments: van links naar rechts ziet u Elisabeth Dobbin, sopraan; Matthias Hemm, bariton; Anne-Marie Dragosis, klavecimbel, Eugène Michelangeli, klavecimbel.

Enige jaren geleden werd in diezelfde ruimte getoond dat het met relatief weinig middelen en een beperkte ruimte toch heel goed kan: met de Europese première van de kamerversie van de opera Hedda Gabler (2006) van de Noorse componist Eyvind Buene.

__________

Zie tevens, mede voor aanvullende informatie, de bijdrage op onze zustersite Tempel van het Muziektheater. Een recensie kunt u na zaterdagavond verwachten op de, eveneens aan deze gelieerde site Muziek en mensen.