Orkest Vrije Universiteit kreeg te weinig publiek

Eerste van twee jubileumconcerten
Op de dag dat het orkest van de Vrije Universiteit te Amsterdam exact vijftig jaar bestond ─ op zaterdag 21 januari jongstleden ─ werd het eerste van de twee geprogrammeerde jubileum-optredens gerealiseerd in de grote concertzaal van het Cultuurcentrum De Oosterpoort in Stad. In het inleidende woord, door één der bestuursleden van het ensemble, werd gerept van concerteren in de mooiste zalen van ons land. Hoewel dat ietwat over-complimenteus klonk, is die grote Ooosterpoort-zaal sedert het begin van het lopende seizoen flink opgestoten in de vaart der gebouwen voor concerten met een vooraanstaande outillage, doordat men er eindelijk, na bijna vier decennia, afscheid heeft genomen van de agressief-oranje stoelen, en deze heeft vervangen door waarachtig luxe fauteuils. Het gevolg is wel dat nu heel wat plaatsen meer dan tot dan toe tot de eerste rang behoren, met het daaraan onverbrekelijk verbonden, hogere prijskaartje.

Het symfonieorkest van de Vrije Universiteit te Amsterdam.

Symfonische muziek op zaterdagmiddag
Geheel tegengesteld aan Amsterdam, waar in het Concertgebouw de ZaterdagMatinee een groot succes is, kan men in genoemde Oosterpoort-zaal in Groningen beter niet op zaterdagmiddag een symfonisch concert organiseren, aangezien dit, inmiddels traditioneel, op (al te) weinig belangstelling mag rekenen. Zelfs medio jaren zeventig, toen een entreekaart relatief een krats kostte, trok zelfs het Concertgebouworkest ─ dat bijna altijd voor een uitverkocht huis in Groningen speelde ─ tijdens een concert op een zaterdagmiddag geen half volle zaal. Tegenwoordig liggen die toegangsprijzen veel te hoog, en dat is uitsluitend te wijten aan een regering van cultuurbarbaren met ─ op de voor cultuur blijkbaar meest belangrijke post binnen die kongsi ─ een volleerde cultuurbeul, die de begrippen niveau en beschaving niet eens kan spellen, en daarnevens niet het geringste historische besef heeft met betrekking tot onze cultuur in het algemeen en al evenmin omtrent het functioneren van de symfonieorkesten in ons land in het bijzonder.

Neerwaartse spiraal
Een dergelijk, al te pijnlijk, gegeven kan niet anders dan leiden tot een conglomeraat van destructieve maatregelen met ingebouwd sneeuwbaleffect. Die ingrepen worden, tot overmaat van gebrek aan grandeur en inzicht, verkocht met het niet alleen tenen- maar tegelijkertijd alle andere lichaamsdelen ernstig krommende, respectievelijk wapperende, cliché snoeien om te groeien. Een ergerlijke gotspe, die volkomen haaks staat op de werkelijkheid van alledag binnen de Nederlandse muzieksector. Daar wordt gesnoeid tot en met de wortels, waardoor groei definitief blijft uitgesloten. Zulke maatregelen hebben eveneens tot gevolg dat de toegangsprijzen ─ naast de, zelfs tegen de zin van de Eerste Kamer doorgevoerde, BTW-verhoging ─ blijven stijgen, hetgeen inmiddels ook al contraproductief is gebleken.

Matige belangstelling
Van een te hoge toegangsprijs voor dit concert van het grote en tevens grootse ensemble kon geen sprake zijn: deze was met vijftien euro (en tien euro voor studenten) zeer laag gehouden.
Eigenlijk had ik verwacht ─ meer nog: de hoop gekoesterd ─ dat er aardig wat musici van het Noord Nederlands Orkest waren komen luisteren naar, vooral, het omvangrijk bezette opus van Richard Strauss (1864-1949) Eine Alpensinfonie. 
Van die professionele musici heb ik er niet één gezien, daarentegen wel diverse, vergevorderde amateur-musici van de KamerFilharmonie Der Aa, voornamelijk zulke, die tevens als bestuursleden aan dat ensemble zijn verbonden. Dat siert hen, en gaf hun meteen de gelegenheid, de bezoekers te attenderen op een eigen, binnenkort te spelen, concert in diezelfde zaal.

Te weinig publiciteit
Ik heb kunnen vaststellen ─ ondanks posters, die ik in boekhandels en antiquariaten heb zien hangen, en voor de verspreiding waarvan enkele mensen van het VU-orkest zelf begin deze maand naar Groningen waren gekomen ─ dat er niet veel aan publiciteit is gedaan door de plaatselijke media. Dat zo'n ensemble niet aan buitenreclame op strategische plekken in deze stad heeft gedaan, is begrijpelijk, want de kosten daarvoor zijn niet (meer) op te brengen. Ook trof ik, nog zaterdagochtend, mensen die graag naar zo'n concert zouden gaan, maar helemaal niet op de hoogte waren van de komst van het VU-orkest en daarnaast verbintenissen elders hadden op zaterdagmiddag. Aan de duidelijke grafisch goed doordachte posters kan het niet gelegen hebben.
__________
Zie tevens een recensie/concertverslag op onze zustersite Tempel der Toonkunst.

Directe gevolgen van wereldpremière in Groningen

Vioolconcert
Goed twee weken geleden, op vrijdag 28 oktober, werd in de Immanuëlkerk aan het Overwinningsplein in Groningen Stad de wereldpremière gegeven van het Vioolconcert van Stephen Melillo in de oorspronkelijke versie voor symfonieorkest. In de dagen die vielen in december 1999 en januari 2000 heeft de componist dit werk voltooid, maar helaas was er niet zodanige belangstelling voor dat het ook kon worden gespeeld. Daarom heeft Stephen Melillo besloten er ook een versie voor viool en harmonieorkest van te maken. Die versie is wel uitgevoerd: in Duitsland, onder leiding van de componist (zie foto).

Stephen Melillo dirigeert een uitvoering van zijn Vioolconcert in de 
versie voor harmonieorkest in maart 2006 te Ehehingen, BRD.

Het in Nederland gevestigde instituut Stormworld Europe, dat beschikt over de rechten van alle composities die Steven Melillo voor Band (harmonieorkest) heeft gecomponeerd, is ─ samen met de uitgever van deze partituur ─ met succes op zoek gegaan naar een ensemble en een violiste die het in de vingers heeft: Carla Leurs. Het resultaat daarvan was te horen en te zien in Groningen op 28 oktober, in Assen op 30 oktober.

Tuba-duet
Enige dagen voordat de première werd gerealiseerd, heb ik contact opgenomen met de componist, omdat ik enkele vragen, op- en aanmerkingen had. Op de dag voor de eerste uitvoering verzocht Stephen Melillo mij, één van zijn composities, een Tuba-duet, aan dirigent Joost Smeets te geven als blijk van erkentelijkheid voor het feit dat hij met zijn orkest, de KamerFilharmonie Der Aa de première wilde realiseren van Steve's Vioolconcert, elf jaar nadat de componist deze oorspronkelijke versie had afgerond.
Binnen twee weken nadien liet Stephen Melillo me weten dat Joost Smeets, vanzelfsprekend samen met een andere tubaspeler, dit Duet voor cd zal opnemen, en die zal vervolgens deel uitmaken van een box met 21 cd's met werken van dezelfde componist, die in voorbereiding is.

Reacties in VS
Van de Engelse versie van de recensie, evenals de Nederlandse opgenomen op deze site, op zaterdag 29 november, heeft de componist naar tal van relaties in de Amerikaanse muziekwereld de link opgestuurd, en daarop kwamen al binnen enkele uren na verzending enthousiaste reacties. Inderdaad, voornamelijk van musici die vertrouwd zijn met het werk van deze componist, en die in de recensie precies dat meenden terug te vinden wat ze zelf aan opvattingen over veel meer composities ─ dan alleen dit Vioolconcert ─ van Stephen Melillo koesteren.

Ovationeel succes voor de wereldpremière van het Vioolconcert van Stephen Melillo, met Carla Leurs

Carla Leurs: feilloze vertolking.

Grootse allure
Normaal gesproken begin ik een recensie of concertverslag nooit met de solist en diens verrichtingen in combinatie met een ensemble ─ ook niet als dat optreden als eerste op een programma voorkomt ─ maar in vier decennia wijk ik nu eens van dat principe af, simpelweg omdat zowel violiste Carla Leurs alsook de KamerFilharmonie Der Aa met het Vioolconcert van de Amerikaan Stephen Melillo (*1957) een prestatie heeft geleverd die niet alleen elke amateurkunst ver te boven gaat, maar waarnaar menig professioneel ensemble met afgunst kan omzien.
Het getuigt van moed, beleid, trouw aan de muziek en de durf om het risico te nemen, zoals de programmasamenstellers van de KamerFilharmonie Der Aa hebben gedaan, dit concert van een in Groningen en wijde omstreken tot enkele dagen geleden vrijwel onbekende componist op de rol te plaatsen. Carla Leurs had het verzoek gekregen van de uitgever van dit opus ─ die zelf tijdens de wereldpremière in de Immanuëlkerk aanwezig was ─ om het te spelen, en dat heeft ze met een bewonderenswaardige aanpak van grootse allure gerealiseerd, hier en daar zelfs met niet geringe doodsverachting: de akoestiek van de kerk in kwestie is hooguit aanvaardbaar in de Romance (het tweede deel van het Concerto), waarin veel Sibelius te horen viel, al heeft componist Stephen Melillo zelf nog nooit muziek gehoord van Jean Sibelius (1865-1957: in dat laatste jaar werd deze Steve geboren). In het aan de Romance voorafgaande deel, Tormentations kwamen we, naast genoemde Fin, ook flink wat van de sfeer uit het oeuvre van Sergej Prokofjev (1891-1953) tegen: voor de maker van het vioolconcert een compliment. [1]

Componist Stephen Melillo.

Hopelijk vindt hij dat ook als het razende Allegro assai molto veel reminiscenties blijkt op te roepen aan een andere, zeer grote Russische meester: Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) en diens tweede concert voor dat instrument.
Carla Leurs en het orkest onder leiding van chef-dirigent Joost Smeets kregen niet alleen een staande ovatie, maar tevens enig Bravo uit het relatief talrijke publiek in de bijna geheel gevulde kerkzaal aan het Overwinningsplein in Groningen.
Als violiste mag je van goeden huize zijn als je het aandurft de wereldpremière te geven van zo'n razend moeilijk stuk vol tempo- en maatwisselingen en veranderingen qua sfeer die wonderwel tot een eenheid werden gesmeed onder Carla's bekwame vingers en een zeer vakkundige stokvoering, ondersteund door een geweldig instrument van Nicholas Lupot uit 1808.
Dit opus uit de inmiddels 1030 stukken van Stephen Melillo is een aanwinst voor het repertoire en een eventuele uitdaging, voor andere violisten in een later stadium, en in tweede instantie voor de KamerFilharmonie Der Aa, die nu de Eerste Symfonie van deze zelfde componist in het komende seizoen op het programma zou kunnen zetten, helemaal nu de toehoorders zo enthousiast bleken.
Voor de uitvoering van die symfonieën beschikt het ensemble over voldoende musici, alleen het aantal slagwerkers is groter dan gebruikelijk [2], maar dat was in het programma Uit de nieuwe wereld ook al het geval.
Stephen Melillo's Tweede Symfonie wordt mogelijk binnenkort in Wenen gespeeld, en ik heb vernomen dat er wordt nagedacht over een programma met Carla Leurs en dit Vioolconcert, eveneens in de Oostenrijkse hoofdstad.
__________
[1] Dat liet Stephen Melillo me in privé-correspondentie weten.
[2] idem.
__________
Zie ook de bijdrage op onze zustersite Tempel der Toonkunst voor nadere berichtgeving over de andere stukken uit het programma Uit de nieuwe wereld van de KamerFilharmonie Der Aa ─ dat aanstaande zondag, 30 oktober, zal worden herhaald in het IOC De Schalm te Assen; aanvang eveneens 20:15 uur.
Komt allen en zegt het voort.

Amerikaans programma KamerFilharmonie Der Aa

De Amerikaanse com-
ponist Stephen Melillo

Uit de Nieuwe Wereld
Op het concertprogramma in Groningen en Assen [1] van het relatief nieuwe, noordelijke symfonieorkest ─ in principe voor Groningen en Drenthe, het voormalige speelgebied van het NFO [2]: de Kamerfilharmonie Der Aa, die de afgelopen twee seizoenen haar bestaansrecht ruimschoots heeft bewezen; niet alleen met de kwaliteit van haar uitvoeringen, maar tevens met een originele programmering ─ staan vier composities, waaronder een première, alle van Amerikaanse bodem.
De titel van dit hoofdstuk verwijst naar de Negende Symfonie van Antonín Dvorák, die deze componist begin twintigste eeuw in dat werelddeel heeft geschreven, op basis van al zijn Amerikaanse indrukken. Daarnaast heeft hij kamermuziek gecomponeerd die naar Amerika verwijst. In de loop van de twintigste eeuw heeft dat continent ook enige vooraanstaande meesters voortgebracht.

Wereldpremière
Na twee seizoenen met in totaal vier concerten in zowel de provincie Groningen alsook in Drenthe, waagt de Kamerfilharmonie Der Aa zich aan een wereldpremière: van de zeer vruchtbare Amerikaan Stephen Melillo.

Carla Leurs.

Carla Leurs zal diens Concert voor viool en orkest voor het eerst uitvoeren, op vrijdag 28 oktober in de Immanuëlkerk te Groningen ─ waar ook de eerste drie van de vier concerten van de Kamerfilharmonie Der Aa werden gegeven, gevolgd door Assen, op zondag 30 oktober.
Meer over dat opus in de recensie, die u eveneens op deze site, na de eerste uitvoering kunt lezen.

De andere stukken
Na het openingswerk volgen nog drie stukken, twee daarvan zijn van Leonard Bernstein (1918-1990): voor de pauze zullen Three dance episodes from On the town worden uitgevoerd; als slotstuk zullen de Symphonic Dances uit West Side Story worden gespeeld.
Maar voordat het zover is, zal chef-dirigent Joost Smeets eerst nog First Essay for Orchestra spelen van Samuel Barber (1910-1981).
__________
[1] Het concert in Groningen begint om 20:15 uur. Dat in Assen, in ICO De Schalm, begint eveneens om 20:15 uur.
[2] Noordelijk Filharmonisch Orkest ─ orkest van Groningen en Drenthe, luidde de officiële naam van het ensemble.

KamerFilharmonie Der Aa heeft met één seizoen haar bestaansrecht ruimschoots bewezen

Met het laatste concert ─ van de inmiddels vier ─ waarmee de KamerFilharmonie der Aa het eerste seizoen heeft afgesloten, heeft dit symfonieorkest zijn bestaansrecht opnieuw ruimschoots bewezen.
Ook deze keer werd het programma tweemaal gespeeld. Beide optredens werden overigens op andere locaties gegeven dan de beide voorafgaande concerten. Gezien het programma was De Schalm in Assen, met een beroerde akoestiek en relatief weinig ruimte voor bezoekers, geen optie; daarom was gekozen voor De Tamboer in Hoogeveen, waar ook veel meer stoelen beschikbaar zijn. De locatie in Groningen was ook een andere dan voor de beide voorafgaande concerten van dit seizoen: de grote zaal van De Oosterpoort herbergde deze keer drie à vier keer zoveel bezoekers als tijdens de optredens, eerder dit seizoen, in de Immanuëlkerk. Daar zou het gebouw uit de voegen gebarsten zijn door een uitvoering van de spectaculair-spetterende 'symfonie' van Johan de Meij met, oneerbiedig uitgedrukt, een hoop lawaai.
Daarvoor bood de grote zaal van De Oosterpoort een geschikte entourage. Eerder klonken daar ─ gespeeld door het Noord Nederlands Orkest ─ alle symfonieën van De Meij.

Kamerfilharmonie der Aa met gastdirigent Ivan Meylemans
op 17 juni 2011 in theater De Tamboer te Hoogeveen

The Lord of the Rings
Die Eerste Symfonie van Johan de Meij draagt de titel The Lord of the Rings, hetgeen aangeeft dat het hier om programmamuziek gaat, en voor menigeen duidelijk zal zijn welke de inspiratiebron voor de coimponist moet zijn geweest: het gelijknamige, omvangrijke boek van John Ronald Reuel Tolkien (1892-1973). Dat werd een wereldwijd succes en heeft in de tweede helft van de twintigste eeuw veel schrijvers van fantasy geïnspireerd. Het werd zeer geliefde lectuur, die echter geenszins de kwalificatie literatuur verdient. De meningen, respectievelijk de inzichten, omtrent die verhalen lopen uiteen van ongebreidelde bewondering aan en de ene kant tot complete afwijzing anderzijds. Om hier nu een persoonlijke noot toe te voegen: ik heb me tijdens de eerste dertig pagina's dermate verveeld, nu ongeveer een halve eeuw geleden dat ik het boek terzijde heb gelegd. Opvallend is dat ik vrijwel alleen maar mensen ken die hetzelfde hebben ondergaan.
Daar staat tegenover dat de inhoud nadrukkelijk spectaculair filmisch is, en dat is met de symfonie van Johan de Meij eveneens het geval. Zonder beelden is er echter geen sprake van interessante of boeiende muziek, al moet gezegd dat aan de hand daarvan wel kan worden vastgesteld of een ensemble goed is, en in die zin is het project geslaagd, en dat mag ook worden geconcludeerd uit de overwegend positieve reacties in de zaal en na afloop, al heb ik ook stemmen gehoord, die alleen waardering konden opbrengen voor de beide werken vóór de pauze.


Richard Strauss
Ter opening van het concert werd de Bläserserenade opus 7 uit 1880 van Richard Strauss gespeeld voor dubbele houtblazersbezetting met toegevoegde contrafagot en vier hoorns: dertien spelers in totaal. Het toenmalige Noordelijk Filharmonisch Orkest heeft dat stuk ongeveer een kwart eeuw geleden wel eens op hetzelfde podium ten gehore gebracht.
Het stuk is ontstaan in de gymnasiumtijd van Richard Strauss, die gewoon tijdens de lesuren zat te componeren, en die daarbij doorgaans niet door zijn docenten van werd weerhouden, aangezien die leerkachten zullen hebben herkend dat ze met een geniale jonge student van doen hadden. Een groots werk is het weliswaar niet, maar dat mag men ─ ondanks het feit dat zulks wel voorkomt ─ ook niet verwachten van een zestienjarige zonder conservatoriumopleiding.
Het stuk maakte een charmante indruk, zoals het werd uitgevoerd door die blazers met hun gastdirigent voor dit concert: Ivan Meylemans (40 jaar, assistent-dirigent van het Concertgebouworkest).

Tsjajkovski's Strijkersserenade
Lange tijd is de Strijkersserenade opus 48 van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893) uit 1884 een der meest geliefde stukken van het klassieke concertpodium geweest, en werd deze compositie over de gehele aarde gespeeld waar ensembles waren gevestigd of tijdens een tournee optraden. Dat is de beide laatste decennia flink wat minder geworden.
Zelf heb ik de laatste directe uitvoering meegemaakt tijdens een concert in 1975 in De Muzeval te Emmen, waar het indertijd wereldvermaarde kamerorkest van Jean-François Paillard (geboren 1928) een concert gaf. Dat ensemble was er dermate mee 'vergroeid', dat wil zeggen het was zo'n repertoirestuk geworden dat de uivoering niet meer kon boeien, aangezien het al te gelikt overkwam en daardoor geenszins (meer) kon activeren.
De 33 strijkers van de KamerFilharmonie Der Aa onder Ivan Meylemans presenteerde een levendige versie, die helaas steeds werd onderbroken door volstrekt ongepast applaus tussen de delen. [1]
__________
[1] Dit probleem doet zich, helaas, steeds vaker voor, en dat vooral als het publiek niet gewend is om met enige regelmaat concerten te bezoeken. Bij de verschillende studentenorkesten in ons land is dat eveneens het geval, en helemaal als iemand vooraf vraagt om niet tussen de delen te applaudisseren. Men zou zoiets vetgedrukt in het programmaboekje moeten opnemen op een plek die de lezers niet kunnen negeren, behalve als het programmablad niet eens openen. Dan zijn de musici helemaal aan de heidenen overgeleverd, en dat zijn ze genoeg door de maatregelen van onbehoorlijk bestuur door de cultuurbeulen van Neerlands Binnenhof, waar de gekwadrateerde incompetentie heerst, in de eerste plaats waar het onze cultuur betreft.

KamerFilharmonie Der Aa in Hoogeveen en Stad

Componist Johan de Meij;
foto van diens website

Verrassing in de Herestraat
Verleden zaterdag heeft de in Stad gevestigde KamerFilharmonie Der Aa op originele wijze aandacht gevraagd voor het concert dat de komende dagen ─ vrijdagavond in Hoogeveen, en zondagavond in Groningen ─ op het programma van dat symfonisch ensemble zal prijken.

Wat wordt omschreven als flashmob ─ ook alweer zo'n dwaas Yanken-begrip waarmee onze Nederlandse taal wordt vergiftigd ─, bleek in de praktijk een korte confrontatie van het winkelend publiek met klanken uit de symfonie nr. 1, The Lord of the Rings van de Nederlandse componist Johan de Meij (geboren 1953), gecomponeerd in de jaren 1984-1988 voor harmonieorkest en later bewerkt tot een partituur voor symfonisch ensemble. Die laatste versie zal tweemaal door de KamerFilharmonie Der Aa worden gespeeld.
Aan de kop van de Herestraat stonden de musici van het ensemble in vier instrumentengroepen opgesteld, waardoor de aandacht heel nadrukkelijk op de uitvoerenden en hun verrichtingen werd gericht.

Windkracht
Dat was, vanzelfsprekend, de bedoeling van de organisatoren, die ─ alweer vanzelfsprekend ─ graag willen dat er tussen die talrijke voorbijgangers, welke van lieverlee luisteraars werden, sommigen een stoel zullen gaan bezetten in de grote zaal van het cultuurcentrum De Oosterpoort als de KamerFilharmonie Der Aa daar op zondag 19 juni de gehele symfonie van Johan de Meij zal spelen. Voordien, tot aan de pauze, zullen tijdens datzelfde concert nog twee serenades: die voor Strijkers, in C-groot uit 1880 van Pjotr Iljitsj Tsjakovski (1840-1893); en die voor blazers uit 1884 van Richard Strauss.
Windkracht luidt het motto van het concert dat het ensemble niet alleen genoemde zondag in Groningen ten gehore zal brengen, doch al eerder, op vrijdag 17 juni, in theater De Tamboer te Hoogeveen zal presenteren.

(gast)dirigent Ivan Meylemans; foto overgenomen van diens website

 Gastdirigent

De twee voorafgaande concerten tijdens dit eerste seizoen van de KamerFilharmonie Der Aa werden gegeven onder de bezielende leiding van Joost Smeets. Voor het derde optreden is een gast gecontracteerd: Ivan Meylemans, assistent-dirigent van het Concertgebouworkest.

Rembrandt-concert van KamerFilharmonie Der Aa

Rembrandt als thema
Helaas komt het nog steeds voor dat ware muziekliefhebbers hun wenkbrauwen fronsen als ze horen dat er Nederlandse klassieke muziek zal worden uitgevoerd, en men zelden op namen van formaat in die context kan komen, is er wel degelijk muziek van hoog niveau geproduceerd door Nederlanders, en dat geldt vooral voor de periode waarop de samenstellers van het  programma van de in Noord-Nederland gevestigde KamerFilharmonie Der Aa hun aandacht hebben gericht. Men hoeft echter beslist geen door de componisten-wol gekleurde luisteraar — en als het even kan dito liefhebber — van deze categorie binnen de Nederlandse kunsten te zijn om toch instemmend te knikken als men — in ieder geval enkele van — wordt geconfronteerd met de namen van  de vijf muziekmeesters die de komende dagen tweemaal tijdens de concerten van genoemd gezelschap zullen klinken.

Een deel van de musici van de Kamerfilharmonie Der Aa.

Hieronder ziet u de vijf namen van degenen die allen muziek hebben gecomponeerd die het beluisteren wel degelijk waard is, en die derhalve ook uw aandacht verdienen.

Johannes Verhulst (1816-1891)     —   Ouverture Gijsbrecht van Aemstel
Willem Mengelberg (1871-1951)    —   Rembrandt Etsen
Henriëtte Bosmans (1895-1952)    —   Poème  voor violoncello en orkest
                                                                                 Soliste: Noëlle Weidmann (NNO)
Willem van Otterloo (1907-1978) —   Intrada
Henk Badings (1907-1987)               —   Zevende Symfonie / Louisville Symphony

Een vrouw van het vak
Tussen de namen hierboven komt u er ook een tegen van een vrouwelijke componist, Henriëtte Bosmans, die niet onder doet voor de mannen in het gezelschap. 't Is eigenlijk een schande dat ik er in het begin van de éénentwintigste eeuw, voor de zoveelste keer op moet wijzen dat er sprake is van affectieve preoccupatie bij al degenen die blijven roepen dat vrouwen evenmin kunnen componeren als het mannen gelukt om kinderen te baren. Er bestaan zelfs critici van terecht gerenommeerde kranten die weigeren om zelfs maar het thema componerende vrouwen te bespreken. Al zulke mannen is het ontgaan dat de Verlichting in Europa nog steeds positieve schaduwen 'afwerpt' — al zijn er politici, in eigen land wel te verstaan — die menen dat het licht in Europa zal uitgaan, simpelweg omdat hij/zij/het zelf het Licht nog niet heeft gezien.
Dat is een blijvend opduikend probleem, en — alweer helaas — niet alleen bij politici. Doch problemen kunnen worden opgelost, anders zouden het immers geen problemen zijn.
Henriëtte Bosmans speelde cello in het Concertgebouworkest ten tijde van Mengelberg als stokvoerder. In haar Poème voor cello en orkest zal de solopartij worden vertolkt door Noëlle Weidmann, solocelliste van het Noord Nederlands Orkest.

Componerende dirigenten
En nu we toch ook nog enigszins voor eigen parochie preken, zij erop gewezen dat de twee, als eminent geldende dirigenten in het gezelschap — Willem Mengelberg en Willem van Otterlo beiden in Groningen hebben gedirigeerd, en beiden in De Harmonie. Later heeft Van Otterlo nog eens, speciaal op verzoek van toenmalig eerste concertmeester Jacques Meyer — je ziet hem op vrijwel alle concerten van het NNO in De Oosterpoort — een concert van het NFO geleid. Van hem hebben er ook diverse keren stukken op het programma van het noordelijke symfonieorkest gestaan, zoals de Intrada die de Kamerfilharmonie nu presenteert.
Mengelberg heeft negentien Etsen van Rembrandt op muziek gezet, die geprojecteerd zullen worden tijdens de uitvoering door de Kamerfilharmonie.
Meer daarover kunt u lezen op deze website, na het concert in Groningen. Dat zal, net als dat in Assen, worden geleid door de vaste dirigent van het ensemble,  Joost Smeets, van wie we, op basis van het vorige concert, mogen verwachten dat hij weer een gedegen concert zal componeren.
__________
Deze optredens van het symfonieorkest KamerFilharmonie Der Aa worden, net als in de herfst van 2o1o, verzorgd in Assen (De Schalm, maandag 14 februari) en in Groningen (Immanuëlkerk, Overwinningsplein, woensdag 16 februari).

Dynamisch debuut van KamerFilharmonie Der Aa

Dynamiek als leidraad
Wie de moeite heeft genomen het eerste concert van het nieuwe, noordelijke symfonieorkest, de KamerFilharmonie Der Aa, te bezoeken, is daar ruimschoots voor beloond met een volwaardig symfonisch concert dat zo eveneens het programma van elk vergelijkbaar volledig professioneel ensemble had kunnen sieren, ook dat van een bijna anderhalve eeuw bestaand orkest (NNO Groningen). Chefdirigent Joost Smeets had gekozen voor een prestigieuze invulling van de avond — die het predikaat 'Entartete Kunst' droeg — door oog en oor te richten op twee componisten, die weliswaar passen binnen het gestelde kader, maar die qua moeilijkheidsgraad veelal boven het niveau uitkomen van wat je van een ensemble van amateurs mag verwachten, tenzij je het substantief amateur heel letterlijk neemt: de ware liefhebber steekt nu eenmaal veel energie in datgene wat haar en/of hem na aan het hart ligt. Daaraan heeft het in ieder geval op geen enkel niveau ontbroken: van de entree-balie tot en met de coda in Hindemiths symfonie Mathis der Maler, een opus dat geen dissonanten verdraagt.

De Kamerfilharmonie der Aa met de omvang zoals tijdens concerten 
in oktober en november 2010 te Assen en Groningen.

Het orkest

Het ensemble van drieënezestig instrumentalisten— allen in kort zwart, de dirigent daarentegen in een klassiek rokkostuum —: vijfendertig strijkers — tien eerste en acht tweede violen, zes alten, zeven celli en vier contrabassen — en drievoudige bezetting van de houtblazerssectie, vier hoorns, drie trompetten, drie trombones, tuba, harp, pauken, slagwerk en piano (dat laatste instrument alleen in Mahlers Rückert Lieder), bestaat voor twee derden uit vrouwen, en volgt daarmee de trend binnen het fenomeen symfonieorkest in grote delen van de wereld. Op de eerste stoel van de alten zat Cees Dekkers, die in het dagelijks leven diezelfde stoel bezet in het Noord Nederlands Orkest [1]. De vijf overige spelers in die sectie zijn echter weer vrouwen. Met die bezetting behoort het ensemble tot de categorie van middelgroot orkest, waarmee het zich schaart in de reeks van meest voorkomende symfonieorkesten.

Belangstelling
De belangstelling voor dit debuut was, mede gelet op de ruimte, goed. De benedenzaal van de Immanuelkerk in Groningen raakte zodanig vol dat tientallen toehoorders vlak voor aanvang van het muzikale gebeuren alsnog hebben gekozen voor een zitplaats op het balkon. Ik heb me daarbij aangesloten om zo een beter zicht op het orkest te hebben dat gewoon parterre zat en niet, zoals dat gebruikelijk is, op een podium.
Hoezeer dat van invloed is geweest op de akoestische beleving, kan ik niet beoordelen — ik zat nu eenmaal boven — maar ik weet dat de akoestiek in den hoge per definitie afwijkt van die waar men met beide benen de grond kan raken — kinderen en anderen met korte benen uitgezonderd.
In Assen waren zo'n honderdvijftig geïnteresseerden op het concert afgekomen, in Groningen waren dat er zeker zo'n vijftig meer. Onder hen de burgemeester van Stad: Peter Rehwinkel, musici uit het Groninger Studenenmuziekgezelschap Bragi, en Gerard Wiarda, dirigent van onder meer 't Stadsorkest De Harmonie.

Joost Smeets, eerste chefdirigent van de Kamerfilharmonie Der Aa.
Overgenomen van Joost Smeets' website bij Reinders Magnagement.

Dirigent Joost Smeets
Bruisend van energie, echter zonder te vervallen in extremen, loodste Joost Smeets zijn musici door het veeleisende programma. Hij gebruikte daarbij een relatief korte stok die ervoor zorgde dat het niet tot sabelen kon komen. De mathematische basis van zijn slagtechniek was in goede zin doorzichtig. Daarbij was de functie van de rechterhand maatbepalend en toonaangevend, en wist de linkerhand wat die rechterhand deed, zodat deze kon bijsturen waar dat vereist, respectievelijk gewenst, was. Kortom, de inzet van deze dirigent laat aan duidelijkheid qua wensen en verlangens jegens zijn instrumentalisten niets aan het toeval over. Smeets' gedrevenheid werkt aanstekelijk; veel meer mag je als basis voor een goede communicatie tussen de staande man en de ingezetenen van het ensemble niet wensen.

Gustav Mahler: Totenfeier
Enerzijds getuigt het van durf en een gezonde dosis zelfbewustzijn om een in wezen groot bezet orkestwerk als Totenfeier — het eerste deel van de Tweede Symfonie, Auferstehung, van Gustav Mahler (1860-1911) te programmeren, vanwege de status der musici — gevorderde amateurs —: dat is op zich prima. Aan de andere kant was ruimschoots van tevoren duidelijk dat de concerten niet zouden (kunnen) worden gegeven in grote, speciaal daarvoor geschikte zalen. Dat betekent dat men wist dat de af te huren locaties aan de ene kant geschikt zouden zijn voor het te verwachten aantal bezoekers, maar daartegenover staat dat ze niet over de gepaste omvang (diepte en hoogte van de zalen in kwestie) voor een middelgroot symfonieorkest beschikken. Bovendien zou concerteren in andere accomodaties geen grote invloed hebben gehad op het aantal toehoorders, met alle gevolgen van dien. Het cultureel centrum De Schalm in Assen geniet een verpletterende reputatie, althans voorzover dat de akoestiek betreft. Het feit echter dat ook de zaal van de Immanuelkerk in Stad niet aan de eisen qua omvang kon voldoen, zorgde ervoor dat enkele van de zwaar aangezette tutti-gedeelten dichtslibden. En zulks valt, onder de gegeven omstandigheden, muziektechnisch nauwelijks op te vangen.
Dat laatste was ook het geval met het aan de aan de muziek voorafgaande welkomstwoord door de voorzitter annex tweede trombonist van het orkest, Jeroen Prikkel, al had dat meer te maken met de overspraak als gevolg van de, hier letterlijke, techniek.

Gustav Mahler. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1986.
Collectie Heinz Wallisch, Groningen; tevens ©.

Paul Hindemith: Mathis der Maler
In een tijd dat het vooral, maar niet alleen, voor Joodse musici — en andere kunstenaars — erg problematisch en veelal volstrekt onmogelijk werd om door te werken omdat allerlei vormen van tegenwerking en verregaande, veel zwaardere maatregelen van diverse kanten hun invloed deden gelden — alle aangestuurd door de sfeer die de nazi-overheid van Dolle Dolfje en zijn kongsi van krankzinnigen met een beestachtige mentaliteit —, probeerde de reeds veelvuldig bespotte en anderszins vervolgde componist Paul Hindemith (1895-1963) zich staande te houden en verder te werken. Mede daarom heeft hij zijn aandacht gericht op een kunstenaar die het in de eigen tijd en omgeving niet bepaald gemakkelijk heeft gehad: de grootmeester van penseel en doek Matthias Grünewald (ca. 1480-1528).
Zo ontstonden twee werken welke direct betrekking hebben op die kleurenmengermeester: de symfonie en de opera Mathis der Maler, medio jaren dertig van de vorige eeuw. De symfonie biedt elk orkest de gelegenheid om instrumentbeheersing, techniek en datgene wat niet in de noten staat om te zetten in een klankenpalet vol intensiteit en spanning, waardoor het resultaat meer wordt dan alleen de som der delen. Tegenover de veelvoudig pianissimo glissandi van de hogere strijkers klonken de gepunteerde ritmen van de andere secties. De apotheose, waarin het koper een glansrijk staaltje musiceren ten beste gaf, zette niet alleen een passende kroon op deze symfonie maar tevens op het gehele concert.  
Het ovationele applaus was dan ook ruim verdiend.

Mahler: Rückert Lieder
Een half jaar geleden stonden Mahlers Rückert Lieder op het programma van het professionele symfonieorkest van Noord Nederland. Kwalitatief bracht de alt Eline Harbers het er beter af dan de Amerikaanse mezzosopraan die indertijd bij het NNO kwam invallen. 
In geen van de vijf liederen werd Eline Harbers ook maar één keer door het orkest overstemd; dat maken we wel eens anders mee. In de hoogte en de diepte, alsmede in de breedte, beheerst Eline Harbers het gehele scala qua dramatiek met haar grote stem, die moeiteloos de gehele ruimte bereikte zonder te overheersen. Het inademen van een Lindenduft verliep al even vanzelfsprekend als het signaleren van de Macht um Mitternacht en het vlekkeloos liefhebben van Schönheit; al met al een een gedenkwaardige prestatie. Joost Smeets en zijn ensemble — hier aangevuld met een piano — begeleidden navenant. Wel heeft Eline Harbers, zoals vrijwel alle Europese zangeressen van niet-Duitstalige oorsprong — over Yanken hebben we het maar even niet —, de neiging om woorden met een ei-klank te veel te laten overhellen naar ai, of soms zelfs aoi. Een woord als Leiden had daaronder te lijden, maar dat is dan ook de enige — zij het marginale, doch niet te verwaarlozen — wanklank van deze zijde.

Plannen voor 2011
De Kamerfilharmonie Der Aa plant drie concerten per jaar, in principe in Groningen en Assen.
De twee voorjaarsconcerten 2011 staan dan ook min of meer geheel vast: het eerste onder leiding van chefdirigent Joost Smeets; het tweede zal worden geleid door een gastdirigent.
Bij leven en welzijn van schrijver dezes en diens lezers zult u op deze site — alsmede op aanverwante zustersites en moederweblog — het nodige vooraf kunnen lezen.
Het ensemble is, begrijpelijkerwijze op zoek naar Musici, Vrienden en Sponsoren. Meer daarover viel te lezen in de papieren die de bezoekers kregen uitgereikt, respectievelijk op hun stoel vonden. Details kunt u vinden op de website van het orkest.
__________
[1] Als gevolg van een ongeval was de eigen aanvoerder van de altviolen niet in staat zijn positie waar te nemen. Cees Dekkers bleek bereid voor hem in te vallen. Hulde daarvoor.

KamerFilharmonie Der Aa concerteert in Assen en Groningen met Gustav Mahler en Paul Hindemith

Chefdirigent Joost Smeets.

Gloednieuw symfonieorkest
In Noord-Nederland wordt de komende week tweemaal in twee steden een optreden verzorgd door een onlangs opgericht symfonieorkest: de KamerFilharmonie Der Aa [1], een ensemble voor gevorderde amateurmusici, die zich allen verder hebben ontwikkeld dan voor (alleen nog) spelen in jeugdorkesten en/of studentenensembles. Chefdirigent is Joost Smeets.

Op twee locaties
Op zondag 31 oktober wordt de première gerealiseerd in de Drentse hoofdstad Assen, in het cultureel centrum De Schalm (aanvang 19:30 uur). Het tweede optreden van het orkest Kamerfilharmonie Der Aa zal plaats hebben op woensdag 3 november te Groningen, in de Immanuelkerk aan het Overwinningsplein in de wijk Corpus den Hoorn (aanvang 20:15 uur).

Gustav Mahler
Het thema van dit eerste concert van het nieuwe orkest is 'Entartete Kunst', een begrip uit de tijd van de nationaal-socialisten en geplakt op alle uitingen van kunst die niet pasten in de ideologie van Hitlers alles verpletterende misdaadsyndicaat. [2] Er staan drie werken op het programma: twee uit het fin de siècle — beide van Gustav Mahler (1860-1911).
Allereerst Totenfeier. Daarover is uitgebreide informatie te vinden op de website van het orkest. Dat geldt eveneens voor de andere werken van dit programma.

De alt Eline Harbers.

Vervolgens zijn de Rückert-Lieder van dezelfde componist aan de beurt. Altzangeres Eline Harbers zal de solopartijen daarin voor haar rekening nemen.
De keuze voor deze componist is niet zo verbazingwekkend, aangezien zowel 2010, alsook 2011 als Mahler Jaar geldt: het eerste omdat het anderhalve eeuw is geleden dat Gustav Mahler werd geboren (op 7 juli); 2011 omdat het dan honderd jaar geleden zal zijn dat deze tot wereldvermaardheid opgstuwde dirigent en componist is overleden (op 18 mei).

Paul Hindemith
Ook de muziek van Paul Hindemith (1895-1963) viel niet in de smaak bij het nazi-geboefte. Toch vertelde Eugen Jochum in een van de talrijke interviews dat hij in de kleinere steden van Duitsland ten tijde van het nazi-bewind gewoon stukken van Hindemith op het programma heeft gezet, en dat daar geen haan naar kraaide, maar dat zoiets in Berlijn en andere grote steden in Duitsland en later eveneens in de bezette gebieden, niet zou hebben gekund.

Paul Hindemith in 1923.

Van Paul Hindemith speelt de KamerFilharmonie Der Aa de symfonie Mathis der Maler uit 1934. In de jaren zestig en zeventig werd dit stuk met enige regelmaat uitgevoerd door het Noordelijk Filharmonisch Orkest in de onvolprezen concertzaal van De Harmonie in Groningen— zelfs twee seizoenen achtereen met vaste dirigent Charles de Wolff— en later in De Oosterpoort. Die frequentie is daarna sterk gedaald. 
__________

[1] De naam van de KamerFilharmonie verwijst naar het riviertje de Aa dat in Drenthe (De Drentse Aa), via Groningen Stad verder naar het Noorden stroomt.

[2] Met het begrip Entartete Kunst moet men voorzichtig zijn, aangezien nog steeds niet iedere muziekliefhebber weet wat ermee wordt bedoeld. Zo stond tot voor kort — totdat ik het eigenhandig heb vervangen door de juiste terminologie — in de tekst van de internet encyclopedie Wikipedia dat de stijl waarin Erich Wolfgang Korngold (1897-1957) componeerde, Entartete Musik is.