NNO thans over naar post-Tabachnik periode

Spectaculair afscheid
Op zaterdag 14 mei heeft Michel Tabachnik afscheid genomen van zijn functie als chef-dirigent van het Noord Nederlands Orkest, in een vrijwel uitverkochte grote zaal van het cultuurcentrum De Oosterpoort.
Hij deed dat met twee grote stukken; het eerste was nog nieuw op het concertpodium: de Adam-Interludes uit een opera met een Vondel-achtige titel Adam in ballingschap, van de Nederlander Robert Zuidam (geb. 1964), gecomponeerd in de jaren 2007-2008, en een jaar later in première gegaan; het tweede een repertoirestuk sedert meer dan een eeuw: het Requiem van Giuseppe Verdi (1813-1901). De grootmeester componeerde dat stuk in 1873 ter nagedachtenis aan de schrijver Alessandro Manzoni (1785-1873), die internationale vermaardheid heeft verworven met zijn roman I promessi sposi (De Verloofden) uit 1842.
Tabachnik dirigeerde dit Verdi-Requiem, waarmee hij ook zijn officiële intrede als chef-dirigent heeft gerealiseerd, zonder partituur. Samen met de vier hoog aangeschreven solisten werd het een spetterend en kwalitatief hoogwaardig afscheid.

Veel, vooral lovende, woorden
Het was te voorzien dat meerdere sprekers Michel Tabachnik de nodige ─ en hier en daar volstrekt onnodige, want door de veelheid ervan niet meer zo geloofwaardige ─ lof zouden toezwaaien. Dat daarbij onder meer werd gezegd dat het tussen orkest en dirigent "liefde op het eerste gezicht" zou zijn geweest, is volstrekte onzin. Tijdens gastdirecties in 2004 mag dat zo geweest zijn, tijdens de concerten twee decennia tevoren, in 1984, zal dat minder aan de orde zijn geweest: de afspraken tussen orkest en dirigent, voor zes weken in het seizoen 1985/86, werden niet gerealiseerd. Zulke uitglijders kan men vermijden als men zich op de materie, bij de juiste mensen, vooraf oriënteert met betrekking tot de feiten.
Geheel aan het begin hield de interim-directeur van het NNO, alweer, een pleidooi voor het lidmaatschap van de Vereniging van Vrienden. Alsof dat bij al die culturele necrofielen in Den Haag, respectievelijk in de eigen regio, ook maar de geringste indruk zou maken. Waarmee, vanzelfsprekend, niet gesuggereerd wil zijn dat men geen lid zou moeten worden indien men het niet reeds is.

Erepenning Stad Groningen
Na het concert kwamen er nog twee sprekers aan het woord: Groningens burgemeester Peter Rehwinkel, die niet alleen Michel Tabachnik de hemel in prees, maar hem tevens de Erepenning van de Stad Groningen uitreikte. Beleefdheid van de zijde van de burgemeester leidde ertoe dat hij zich veelvuldig direct richtte tot de dirigent rechts van hem, waardoor zijn stemvolume regelmatig afnam aangezien de microfoon zich recht voor deze magistraat bevond.
Diens krokodillentranen jegens dreigende verpaupering van het culturele leven in Stad en Lande en in het gehele Koninkrijk der Nederlanden ─ met uitzondering, uiteraard, van de Randstad Holland: een staat in de staat ─ waren geheel terecht voorzover hij daarmede wees in de richting van de cultuurbarbaren in de regering, maar volkomen ongeloofwaardig als men bedenkt dat er in Stad en Ommeland(en) wel geld is voor dwaze, megalomane projecten als volstrekt onnodige tramlijnen (een flink wat goedkoper alternatief is vele malen beter) en het gruwelijke project aan de Grote Markt: het Forum. Laat in ieder geval het laatste niet doorgaan en moge het geld daarvan voor waarachtige cultuur worden gebruikt: het NNO en tal van andere noordelijke culturele instituties kunnen jaren, zo niet een paar decennia, verder. Tegen die tijd heeft de huidige regering in Den Haag zichzelf allang weer opgeheven, respectievelijk behoren de parafernalia ervan tot een grijs-grauw-ravenzwart verleden met bruine tinten. Het is nu waarachtig de hoogste tijd voor een indringende Culturele Revolutie.
Het Dankwoord van de thans voormalige chef- maar Ere-dirigent maakte duidelijk dat deze zich ook ernstige zorgen maakt over het politieke klimaat van nu, waarin een aperte cultuurvijandigheid overheerst. In een internationaal grote stad als Brussel, die vanaf nu  uitvalsbasis van Tabachnik is, zal voor hem wel een plaats blijven bij een groot ensemble, en het zal kenners van het wereldje niet verbazen als Michel Tabachnik vervolgens in een weer wat zuidelijker gelegen hoofdstad terechtkomt, aangezien daar ─ mijns inziens ─ zijn einddoel ligt: het Orchestre de Paris.

Slechte redactie
Missers in de teksten in het programmaboekje, zoals dat van Zuidam/Verdi, kunnen, met de juiste aanpak, eveneens worden vermeden. In de biografische gegevens van de mezzosopraan Irina Tchistjakova wordt vermeld dat zij in een dramatisch werk met de titel Jean d'Arc bij de Opera van Montpelier heeft gezongen. Als het daarbij niet om een vrouwelijke tegenhanger genaamd Jeanne d'Arc gaat, dient de naam van de componist in kwestie te worden vermeld, al zou dat ook thans niet hebben misstaan. Nu munten die teksten, aangeleverd door een impresariaat en/of andersoortig management, uit in saaiheid, fantasieloosheid en een overmaat aan cliché's, aangezien vanuit die optiek elke dirigent en iedere solist alleen maar uitblinkt in de wereldtop. Als men zou beseffen hoe men enerzijds lezers van die teksten op het verkeerde been zet en anderzijds degenen die beter weten, grimassen makend doet hoofdschudden, zou de bereidheid tot ingrijpen wellicht eerder opdoemen.
Dat is, met enige redactionele vaardigheid op te vangen, maar ook daarvoor dient men de juiste mensen te engageren. Mendelssohn wordt in diezelfde tekst opgevoerd met een werk met een Engelse titel: Walpurgis Nights. Deze, door Wagner, hevig aangevallen Duitse muziekmeester componeerde Die erste Walpurgis Nacht ─ die van 30 april op 1 mei ─, op teksten uit Goethe's Faust. Dat dit in het Engels plots rijp zou zijn voor een meervoud, is niet alleen zeer twijfelachtig, het getuigt van al te weinig interesse voor feiten, vanzelfsprekend primair bij de eerst verantwoordelijke. Doch het klakkeloos overnemen van onzin zou ook strafbaar gesteld moeten worden.
En plotseling lijkt het wel of het orkest een naamsverandering heeft ondergaan, nu een bepaald lidwoord is toegevoegd aan NNO, op de voorzijde van de programmaboekjes en niet alleen daar. In Nederland bestaan slechts twee orkesten die dat lidwoord in de naam hebben: HGO ─ Het Gelders Orkest, en HBO ─ Het Brabants Orkest. Bij het NNO hoort in de benaming geen lidwoord.

NNO tweemaal met Richard Strauss en Bruckner

In Groningen en Leeuwarden
Na de wel zeer lang nagalmende mislukkingen in Mozart-stukken door dirigent-pianist Stefan Vladar met het Noord Nederlands Orkest mogen we in ieder geval hopen, en in principe  evenzeer verwachten, dat de eerstvolgende uitvoeringen onder leiding van thans nog chef-dirigent Michel Tabachnik in twee verschillende steden in het gebied van dat oudste symfonieorkest van Nederland beter zullen verlopen. Donderdag 31 maart wordt geconcerteerd in de grote zaal van het Cultuurcentrum De Oosterpoort in de stad Groningen, beginnend 's avonds om 20:15 uur; het concert zal worden herhaald op zondag 3 april, als matinee, vanaf 15:00 uur, in De Harmonie te Leeuwarden.

De Zweedse sopraan Lisa Larsson.
Foto overgenomen van haar website.

Het programma bestaat uit twee onderdelen, beide geschreven door een fin de siècle-componist: Vier letzte Lieder van Richard Strauss (1864-1949) met de sopraan Lisa Larsson. Na de pauze speelt het NNO de Achtste Symfonie van Anton Bruckner (1824-1896), in een versie uit 1890. Aangezien er twee versies in dat jaar zijn gereedgekomen — één in een editie van Robert Haas, de andere in een editie van Leopold Nowak — is het in principe niet helemaal duidelijk, maar er bestaan redenen om aan te nemen dat het de Nowak-versie zal worden. Die heeft Charles de Wolff — lange tijd vaste dirigent van de laatste in de reeks voorgangers van het ensemble dat thans als NNO door de wereld gaat — eenmaal in de tweede helft van de jaren zestig van de voorafgaande eeuw in De Harmonie van Groningen voorgesteld en zo'n anderhalf decennium later in De Oosterpoort.

Drie trompetten
Die tweede uitvoering kreeg nogal wat kritiek te verduren, voornamelijk omdat de twee trompetten wat mager zouden afsteken tegen de rest. Als degene die dat in een medium met een hoge oplage heeft gepubliceerd, nu eens de moeite had genomen om aan de dirigent of op het orkestkantoor te vragen waarom er slechts twee trompetten in plaats van de door de componist voorgeschreven drie op het podium zaten, had hij te horen gekregen dat er tijdens de repetities weliswaar een derde trompettist aanwezig was, die om redenen van ziekte van de derde vaste koperblazer uit die groep, reeds als vervanger uit Rotterdam was gekomen. 

Thans nog chef-dirigent van het
NNO: MIchel Tabachnik.

Tijdens de uitvoering kon de man niet spelen doordat hij in de namiddag door een wesp op zijn bovenlip was gestoken, en er toen geen tijd meer was om een vervanger voor de remplaçant te laten opdraven.
Gezien het feit dat Michel Tabachnik eerder Bruckner heeft uitgevoerd met zijn Gronings ensemble, ga ik er vooralsnog van uit dat het deze keer wel los zal lopen met die Achtste, al geef ik sterk de voorkeur aan de Originalfassung uit 1887.
Dat vond ook gastdirigent Franz Paul Decker, ruim twee decennia geleden, toen hij met een combinatie van Frysk Orkest en (toen) NFO die symfonie zou uitvoeren. Daar is het niet van gekomen, voorzover bekend als gevolg van een te groot aantal orkestleden dat door een griep was geveld.

Kunnen met kennis
Over Anton Bruckner is wel eens beweerd dat hij de uitspraak zou hebben gedaan: "Jeder Künstler ist ein Neurotiker; leider ist nicht jeder Neurotiker auch ein Künstler."
Ik ben het in de literatuur nog niet tegengekomen, en daarom ga ik vooralsnog uit van een apocrief, maar het is een gezegde dat ook vijf kwart eeuw na het ontstaan van die Achtste Symfonie, nog springlevend is en nog meer opgeld doet dan (eventueel) indertijd, aangezien er nu zoveel meer mensen zijn en er zoveel meer (al dan niet vermeende) kunst bestaat dan anno dazumal.

Bruckner-standbeeld in Wenen.
Foto genomen in 2003.

In het jaar dat Anton Bruckner die Originalfassung aan de wereld schonk, 1887, is er een editie verschenen van de Allgemeine Encyklopädie der Wissenschaften und Künste, waarin onder meer het volgende te lezen valt:

"Kunst ist von Können abgeleitet und bezeichnet eine durch Uebung erworbene Geschicklichkeit in der Ausführung einer gewissen Arbeit. Natürlich ist das Können hier mit Kennen verwandt."

De executie van Mozart door Stefan Vladar

Weh spricht: Vergeh! doch alle Lust will Ewigkeit — . . . . .

Vakbekwaam om zeep geholpen
Eigenlijk zou deze reactie op het tweede concert [1] van het Noord Nederlands Orkest in het kader van het Mozart Festival 2011 [2] in Groningen met één korte zin kunnen worden omschreven: Op de partituren stond Mozart.
Aangezien ik besef dat dit voor tal van lezers ─  en vooral voor hen die de uitvoering in kwestie niet hebben bijgewoond ─ te weinig is, vul ik die zin hier en nu toch nog maar met een paar woorden aan: Het werd een volmaakte executie.

Doodlopende moerasweg
Artistiek manager van het NNO, Marcel Mandos, stelt in zijn Voorwoord ─ dat is afgedrukt in het programmaboekje voor de drie concerten van zijn orkest in het kader van dat Festival ─ dat er door de uitvoeringen die Stefan Vladar zal geven, een weg gevonden zou kunnen worden om Mozart uit te voeren, welke ligt tussen die van het gebruikelijke, eigentijdse symfonieorkest aan de ene kant en een authentieke uitvoering anderzijds. Bij Stefan Vladar is helaas (bijna) alles vlees noch vis en in het gunstigste geval een semi-authentieke uitvoering, maar dan moet je als luisteraar toch uiterst welwillend zijn.
Mijn tegemoetkomende houding blijft in dit geval veilig achter slot en grendel nadat we tweemaal goed een half uur een conglomeraat van grofstoffelijke trillingen voorgezet hebben gekregen, welke met Mozart in het gunstigste geval niets meer van doen hebben dan in aanleg goede bedoelingen, en zulks is veel te weinig voor een dirigent die een professioneel orkest moet leiden ─ ach wat: een pianist die de ambitie heeft te dirigeren. Ambitie alleen is echter nimmer voldoende.
Die andere gastdirigent van het NNO heeft kennelijk een eigen goudschaaltje dat hem vergezelt, waardoor noch pianist, noch dirigent Stefan Vladar deze even kon lenen.

Tempi, frasering, articulatie
Marcel Mandos heeft het in genoemd Voorwoord terecht over frasering en articulatie. Die had  Stefan Vladar echter ergens onderweg tussen het punt van uitgang vol goede bedoelingen en zijn betreden van het podium verloren, en zoals het nu lijkt tot in eeuwigheid. Wat een hoop lawaai in de ouvertures en tevens in de orkestpartijen van de pianoconcerten, en wat een volkomen losgeslagen solist, die af en toe nog wat gebaren maakte naar de 33-39 instrumentalisten van het ensemble. 

Pianist en dirigent in Mozart-
pianoconcerten Stefan Vladar.

Twee minuten, vanaf de inzet van het tweede deel van het laatst gespeelde pianoconcert, leek het er op of pianist Vladar toch nog op zijn schreden van onbedaarlijke verwildering zou terugkeren, doch onze hoop werd al snel, Mozart achterna, het podium ingestampt.
Desniettenmin zijn er nog steeds orkestleden en NNO-bezoekers die hopen dat deze Stefan Vladar als opvolger van Michel Tabachnik zal worden gekozen. Hoe doof en blind kunnen muziekliefhebbers zijn?
Hoewel ik te netjes ben opgevoed om zoiets in het openbaar te doen, had dit concert van Stefan Vladar moeten worden bejegend met een luidkeels Foei!
Nog een geluk dat Mozart over de macht en de kracht der wederopstanding beschikt en daarmee onsterfelijk is en blijft.
__________
[1] Dirigent en solist: Stefan Vladar.
Op het programma: Ouverture Così fan tutte; Pianoconcert nr. 20; Ouverture Don Giovanni; Pianoconcert nr. 23.
Dinsdag 15 maart: De Oosterpoort, Groningen.
Woensdag 16 maart: Martinikerk, Sneek.
[2] Het Mozart Festival zal komend weekeinde worden besloten met het derde NNO-concert in deze reeks, eveneens onder leiding van Stefan Vladar, met daarin Mozarts Krönungsmesse en diens Requiem. Naast deze genoemde doet zowel het Noord Nederlands Concertkoor, alsook een keur van vocale solisten mee.
Vrijdag 18 maart in De Lawei in Drachten.
Zaterdag 19 maart in De Oosterpoort in Groningen.

Hoog niveau NNO en Antje Weithaas met Asbury

Béla Bartók
Op het laatste moment werd een derde compositie toegevoegd aan het programma van het concert dat het Noord Nederlands Orkest de afgelopen week heeft gegeven: donderdag in De Harmonie te Leeuwarden, zaterdagavond in Groningen. Het werd een stuk uit 1931 van Béla Bartók: de Hongaarse Schetsen, korte pianostukken uit de jaren 1908-11, in een bewerking voor orkest. Daarmee werd het concert in beide bovengenoemde plaatsen geopend.

Johannes Brahms

Violiste Antje Weithaas.

In schouwburg De Harmonie van Leeuwarden, die met ruim 350 bezoekers voor net iets minder dan de helft was gevuld, kregen de toehoorders een uitstekende Antje Weithaas te horen in het Vioolconcert van Johannes Brahms. Zij beheerste haar instrument tot in de kleinste details met verve en vol overtuiging en dat gold mede voor haar verbluffende stokvoering. Toch, helaas, overheerste, tot aan de solocadens, de loomheid in de uitvoering als gevolg van een te laag gehouden tempo. Daar stond tegenover dat het tempo in het derde deel aan de hoge kant lag. En dat zorgt voor onnodige discrepantie.
Heel anders was dat op zaterdagavond in Groningen: daar klonk Brahms' meesterstuk tot in detail volkomen uitgebalanceerd; de samenwerking verliep vlekkeloos, en Antje Weithaas oogstte zelfs enig Bravo-geroep. Geheel in de lijn der verwachtingen was de hobopartij van Justine Gerritsen: feilloos en van bijzondere allure; die musicienne kan in elk toporkest op deze globe dezelfde functie vervullen als ze nu in ons ensemble doet.

Antonín Dvořák
Stefan Asbury had het voor Brahms geraadpleegde goudschaaltje tevens als waardevast instrument genomen om de proporties in de Achtste Symfonie van Antonín Dvořák vast te stellen. De uitvoering in Leeuwarden had reeds voor flink wat enthousiasme gezorgd. Na afloop spraken diverse bezoekers over oude opnamen ter vergelijking met wat ze daarnet hadden gehoord. Daarbij vielen alleen namen van dirigenten van wereldfaam, tot en met Bruno Walter. Dergelijke conversaties geven aan dat die muziek in ieder geval leeft bij de luisteraars, en dat er na het sluiten van de toegangsdeur van het concertgebouw in kwestie bij die luisteraars geen sprake is van diminuendo morendo. De toon waarop zo'n gesprek verloopt, geeft al aan hoe zeer men tevreden was met het direct tevoren gehoorde. Dirigent en orkest lagen in Leeuwarden in ieder geval goed in het gehoor.

Antonín Dvořák, getekend
door Jarko Aikens. Archief
Heinz Wallisch, tevens ©.

Nog weer beter klonk die symfonie zaterdagavond in de grote zaal van De Oosterpoort, die voor driekwart was gevuld (ca. 850 bezoekers). Het succes bij de luisteraars was daarmee in overeenstemming.
Dat ligt uiteraard aan de kwaliteit die de uitvoerenden wisten te realiseren. Daarbij komt dat de akoestiek in die zaal nu eenmaal — hoewel verre van ideaal — de beste van de drie noordelijke provincies is.
Toch zou die nog zoveel beter zijn uitgevallen indien de architect en de akoestische deskundigen van TNO zich indertijd niet hadden laten leiden door het dictaat van het moment. Zij allen, die van tevoren hebben geprotesteerd tegen een relatief ondiepe breedte-zaal, en (zij die) tegelijkertijd bezwaar hebben aangetekend tegen die dwaze kwart maan-vorm in de uithoeken van de benedenzaal bij het podium hebben hun gelijk gekregen. Niet dat er ook maar iemand is die daar iets aan heeft. 

Uitsluitend Russische meesters bij NNO deze week

Componist Alfred Schnittke in mei 1989.

Het Noord Nederlands Orkest speelt eind deze week driemaal hetzelfde programma in drie steden van de provincies Groningen en Friesland. Het concert telt vier onderdelen: alle van Russische componisten: twee uit de negentiende eeuw, twee uit de twintigste eeuw. Het ligt voor de hand dat de beide namen van de negentiende eeuwers, Modest Moessorgski (1839-1881) en naast hem Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893) voor vrijwel geen concertbezoeker onbekende grootheden zijn; van de twee twintigste eeuwers zal in onze contreien Alfred Schnittke (1934-1998) nog de meeste bekendheid geniet. 
De naam Aleksandr Mosolov (1900-1973)  zal minder gauw een belletje doen rinkelen, al is hij de laatste maanden diverse keren, via ethergolven van Radio 4 en BBC Radio 3, in tal van huiskamers binnengekomen met zijn meest bekende werk: De IJzergieterij uit 1927 dat artistiek manager van het Noord Nederlands Orkest, Marcel Mandos, een passende plek heeft gegeven tussen andere Russen. 

De Russische componist
Aleksandr Mosolo; jaren
vijftig van de vorige eeuw.

Voor al degenen bij wie het angszweet uitbreekt bij de gedachte aan een Russische componist die nauwelijks anders heeft meegemaakt dan Revolutie, zij gezegd dat het stuk geen vijf minuten duurt en daarnaast een uitstekend klankbeeld overbrengt van wat er in zo'n industrieel instituut gebeurt.
__________
Voor meer informatie over de andere onderdelen van het concert in kwestie, kunt u deels terecht in onze bijdrage op de zustersite Muziek en mensen en deels in een artikel op een andere zustersite, Tempel der Toonkunst.

Vier Italiaanse composities bij NNO deze week

De Engelse barokcomponist
Charles Avison (1709-1770).

Charles Avison
Hoewel het concert dat het Noord Nederlands Orkest in de derde week van januari 2011 in drie steden van Noord Nederland zal geven met een stuk van een Engelsman begint, mogen we beweren dat het hier in het programma van vier composities om Italiaanse muziek gaat. 
Die Engelsman is Charles Avison (1709-1770): zijn vijfde Concerto grosso (in de titel alleen al klinkt het Italiaanse element door) is geheel gebaseerd op de 555 sonates voor klavecimbel van Domenico Scarlatti (1685-1757).

Francesco Conti
Hoewel we de naam Francesco Bartolomeo Conti (1682-1731) niet of nauwelijks tegenkomen in programma's van symfonieorkesten, gebeurt dat deze week voor de bezoekers van het NNO in Assen, Groningen en Sneek wel: hij heeft cantates geschreven die het niveau van de veelal in jubeltonen bezongen kwaliteit van die categorie composities in het oeuvre van Papa Bach (1685-1750) schijnen te hebben.

Florian Heyerick is dirigent van het
NNO in de derde week van januari
2011 (Assen, Groningen, Sneek). 

Die Conti was werkzaam aan het Hof van de Habsburgers en dat betekende veel werken in opdracht realiseren, want die protserige monarchen wilden alle muziek als divertimento kunnen consumeren, al dan niet tegelijkertijd bezig met het consumeren van veel, zeer veel, dan wel al te veel, vettig voedsel.
De solocantate Languet anima mea die de bezoekers van de drie concerten in de drie noordelijke provincies voorgezet krijgen — één van de vijftig die deze componist schreef —, zal worden gezongen door de sopraan Katherine Fuge. Zij wordt begeleid door het NNO dat voor die gelegenheid onder leiding staat van Florian Heyerick.

Francesco Zappa
Een bepaalde categorie liefhebbers van twintigste eeuwse muziek denkt bij de naam Zappa, en helemaal als die ongeveer de voornaam Frank draagt, niet direct aan de tijd van de Barok. Toch gaat het in dit geval om een man, die als componist en cellovirtuoos werkzaam was aan het Hof van Oranje in 's-Gravenhage. De Symfonie in D van de componist in kwestie is één van de eerste werken welke in die categorie werden geschreven. Zappa's werkzame periode omvatte een kwart eeuw (1763-1788).

Drie concerten met het NNO:
sopraan Katherine Fuge

Pergolesi's Stabat Mater
Het concert door het Noord Nederlands Orkest, in de drie genoemde steden van het eigen speelgebied zal worden besloten met het Stabat Mater, gereedgekomen in het sterfjaar van de componist: Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736). Solisten zijn Katherine Fuge, sopraan; en Patrick von Goethem, countertenor. Laatstgenoemde partij wordt ook wel door een alt gezongen; de sopraanpartij werd — en zeker in de dagen van weleer — veelvuldig door een sopranist (jongenssopraan) uitgevoerd.

__________
Andere details over dit concert zijn te vinden in een bijdrage op onze zustersite Tempel der Toonkunst, en in een artikel op een andere van onze vele zustersites: Muziek en mensen.

Beethoven-Pianoconcert in Groningen in première

Ludwig van Beethoven in 1784

Ronald Brautigam
Het Noord Nederlands Orkest, dat deze week zal worden geleid door Johannes Leertouwer, presenteert drie keer — te beginnen in De Oosterpoort, Groningen (donderdagavond), daarna in De Lawei te Drachten (vrijdagavond) en ten slotte in theater De Harmonie te Leeuwarden (zondagmiddag) — de Nederlandse première van een Pianoconcert uit 1784 van Ludwig van Beethoven (1770-1827), waarvan de solopartij zal worden gerealiseerd door Ronald Brautigam. Moge de belangstelling, vooral voor deze muziek, en een klein beetje vanwege de stekende argusblik van 'Den Haag', zeer groot zijn voor al deze optredens.

Mendelssohn
Voorafgaande aan de uitvoering van het voor ons nog geheel nieuwe pianoconcert wordt de Ouverture voor blaasinstrumenten in C-groot, opus 24,  uit 1824 gespeeld, gecomponeerd door Felix Mendelssoh Bartholdy (1809-1847), een stuk dat tevens bekend is als Ouvertüre zur Harmoniemusik. Net als Beethovens concert is het een jeugdwerk.

Felix Mendelssohn
Bartholdy in Londen.
Aquarel van James
Warren Childe
(1780-1862).

Tot besluit van het concert komt deze componist nogmaals aan bod met zijn bekendste symfonie: nummer vier, de Italiaanse, geschreven in de jaren 1830-1833. 
In 1984 heb ik voor het voorganger-ensemble van het huidige NNO, het Noordelijk Filharmonisch Orkest, een toelichting op die symfonie geschreven voor het programma- en informatieblad van dat ensemble: het NFO Magazine. Die toelichting staat in het artikel vooraf op onze zustersite Muziek en mensen; deze kunt u, indien gewenst, lezen door op de link te klikken. 
Direct na de pauze wordt Beethovens ouverture Coriolanus gespeeld, een werk uit 1807. Een toelichting daarop — eveneens geschreven voor het NFO Magazine,  in 1986 — kunt u vinden in een bijdrage op onze andere zustersite over klassieke muziek: Tempel der Toonkunst.

Eeva Koskinen speelt Vioolconcert van Aram Chatsjatoerjan vijf dagen achtereen met NNO

Eerste concertmeester
van het NNO,
Eeva Koskinen, is vijf
avonden soliste in het
Vioolconcert van
Aram Chatsjatoerjan.

Eeva Koskinen als soliste

De gekste spellingen van de naam van de Armeen Aram Chatsjatoerjan (1903-1978) komen we tegen bij orkesten, platenmaatschappijen en recensenten. De enige juiste Nederlandse transliteratie vindt u hierboven. Aangezien we Nederlanders zijn is er geen enkele reden een Duitse, Engelse, Franse of nog andere spelling te hanteren, of — erger nog — een combinatie van allerlei verschillende.

De naam Chatsjatoerjan komt hier zo prominent naar voren, aangezien diens Vioolconcert de komende week, dinsdag 30 november tot en met zaterdag 4 december vijf avonden achtereen zal worden gespeeld door Eeva Koskinen, eerste concertmeester van het Noord Nederlands Orkest, alle vijf keer met dat eigen ensemble, onder leiding van Michel Tabachnik.
Over het Vioolconcert van deze Armeen hebben we, in verband met concerten door hetzelfde symfonieorkest, al eens eerder gepubliceerd, onder meer in een artikel op onze zustersite Tempel der Toonkunst, op 29 januari 2008.

Dvořák en Brahms

Het optreden wordt geopend met het symfonisch gedicht De Woudduif van Antonín Dvořák. Meer over die compositie kunt u hier lezen. Na het vioolconcert in kwestie en de daarop aansluitende pauze, wordt de Derde Symfonie van Johannes Brahms uitgevoerd. Een uitgebreid artikel daarover is te vinden op de fin de siècle cultuur-website All art is quite useless. Dat heb ik daar op 9 augustus 2007 opgenomen. Een nabeschouwing op het eerste concert in de reeks van drie die het orkest verleden week heeft gespeeld — met alleen een andere compositie in plaats van het concert van Chatsjatoerjan — is op deze site te vinden.

Johannes Brahms.

Het concert wordt viermaal gegeven in het eigen speelgebied van het ensemble en daartussenin eenmaal in Duitsland, in de Festhalle te Viersen, vrijdag 3 december.
De tournee begint op dinsdag 30 november in Schouwburg Ogterop te Meppel, en wordt vervolgd op woensdag 1 december in De Muzeval te Emmen [1]. Daarna is Theater Geert Teis in Stadskanaal aan de beurt, op donderdag 2 december. De tournee wordt afgesloten op zaterdag 4 december in De Tamboer te Hoogeveen.

_________

[1] In De Muzeval te Emmen dirigeerde Chatsjatoerjan het (toenmalige) Amsterdams Philharmonisch Orkest in (onder meer) dat eigen Vioolconcert (met Viktor Pikaizen als solist), op 2 oktober 1972.

Michail Jurowski, het NNO en Dmitri Sjostakovitsj

Weer eens toporkest
De afdeling publiciteit van het Noord Nederlands Orkest wil nog wel eens leuk uitpakken door het eigen ensemble als toporkest te afficheren, en dat leidt wel eens, nu en dan begrijpelijk, tot enig meesmuilen, zeker als je eens of meermaals achtereen een concert hebt bijgewoond waarvan de kwaliteit niet boven de, weliswaar goede, middelmaat uitkomt. 
Maar dan plotseling verschijnt er een gastdirigent, die je niet uit eigen ervaring kent, maar wiens reputatie hem is vooruitgesneld. 
Dat was het geval met Michail Jurowski die voor het zomerreces van het ensemble in Groningen en Leeuwarden een concert van het NNO zou leiden. Het werd een openbaring: die Zevende Symfonie van Dmitri Sjostakovitsj klonk alsof een Russisch toporkest op tournee even Stad aandeed om te laten horen wat het kan. Een groter compliment kan ik niet verzinnen.

Viktor Libermann: "Neem een Rus"

Die combinatie — Sjostakovitsj en Jurowski — bleek een wel heel gelukkige en geheel en al in overeenstemming met het gevoelen, en het dienovereenkomstig uitgesproken advies, van de toenmalige chefdirigent van het orkest, Viktor Libermann (1931-1999), die zelf de Zevende zou leiden, maar inmiddels te ziek was. Daarom werd het opus van het programma verwijderd. "Neem een Rus", heeft die dirigent als goede raad meegegeven. Daaraan heeft de leiding van het orkest voldaan, na een interim-leiding. Daarna werd Alexander Vedernikov benoemd. Het bleek geen gelukkige combinatie. Hoewel menigeen dat aan de kwaliteiten van Vedernikov weet, bleek dat al te gemakkelijk: ik heb de man daarna, maar dan elders, voortreffelijke muziek horen maken.

Ideale combinatie (1) — NNO met een een Rus

Diverse seizoenen was nog een Rus, Nikolaj Aleksejev, gastdirigent. In diens tijd in Groningen heeft hij driemaal een symfonie van Dmitri Sjostakovitsj met het NNO uitgevoerd: de Vijfde, de Elfde, en — zijn laatste concert alhier — de Achtste. Allemaal uitschieters in de best denkbare zin. We hebben wel eens het gevoel gehad dat de man in Groningen niet voldoende naar waarde werd geschat. Het zou mooi zijn als hij de komende jaren, nu Michel Tabachnik in dit seizoen voor het laatst in Groningen optreedt, zich weer eens op de podia van het NNO zou kunnen vertonen.

Ideale combinatie (2) — NNO met nog een Rus

Toen het ensemble eindelijk toe was aan Sjostakovitsj' Zevende — een 'monsterproductie' die hier en daar met 147 instrumentalisten wordt uitgevoerd; in Groningen en Leeuwarden waren het er 104 —, werd de combinatie Jurowski/NNO daarvoor gecreëerd, en in de programmering van het seizoen 2010/2011 werd Sjostakovitsj' Tiende op de rol gezet. Gisteravond werd de eerste van twee uitvoeringen van die Tiende gerealiseerd — vrijdag 1 oktober volgt een herhaling in Hoogeveen —, en ook deze keer bleek Jurowski het uiterste uit de musici van ons — dus toch onvolprezen — orkest te kunnen halen. Niet alleen verdient dat bewondering, het zorgt er tevens voor dat eerder uitgesproken verlangens thans opnieuw bovenkomen: zie dat die Michail Jurowski hier vaker komt, en nog beter: probeer de man te contracteren voor een reeks concerten per seizoen. Helemaal geweldig zou het zijn als Michail Jurowski chefdirigent van het Noord Nederlands Orkest zou kunnen worden. 

Honderdvijftig jaar orkest in Groningen
Die combinatie van, zo nu en dan, toch nog ietwat verborgen, kwaliteiten zou er misschien voor kunnen zorgen dat het Fries-Drents-Groningse muziekgezelschap in de zomer van het eigen jubileumjaar 2012 [1] zou kunnen optreden in de BBC Proms, met onder meer die Zevende van Sjostakovitsj. Ik zal dat daar, bij de BBC in Londen, eens aankaarten. Een paar seizoenen geleden klonk die symfonie onder leiding van Kurt Masur met diens Orchestre de Paris tijdens zo'n Prom op het podium van de Royal Albert Hall. Het werd een uitstekende uitvoering, maar ook niet een nog betere dan het NNO met Jurowski heeft afgeleverd. Simpelweg omdat het niet nog beter kan. Ergo: wat let ze daar, en toch al helemaal als dit ensemble, het oudste symfonieorkest van ons land, dan jubileert.
In fortissimo jubilo, zal ik maar zeggen.

Dat die bepaald niet gemakkelijke en deels, begrijpelijk, agressieve Tiende van de Grote muziek-Rus van de twintigste eeuw goed viel bij de toehoorders in de slechts voor de helft gevulde Oosterpoort-zaal, bleek onder meer uit de doodse stilte tijdens de muziek — en dat maak je alleen mee in uitzonderlijke gevallen.

Uiteindelijk kun je vaststellen dat de combinatie van dit ensemble met deze dirigent wel bijzonder goed moet zijn, want na afloop applaudisseerde zelfs het voltallige orkest voor deze maestro mee in de ovatie van de toehoorders.
Toegegeven, in mijn begintijd als criticus was dat een grote zeldzaamheid: bijna vier decennia geleden deden de toenmalige NFO-leden het voor Hiroyuki Iwaki, na de Vierde van Tsjajkovksi; daarna heb ik het, tot gisteravond, niet weer van ons voltallige orkest meegemaakt. Elders komt het meer en meer voor.
__________
[1] Op 14 november 1862 was het muziekgezelschap in Groningen het eerste in Nederland dat voldeed aan de kwalificatie symfonieorkest.
____________
Afbeeldingen
1. Michail Jurowski, gastdirigent van het NNO in 2010.
Foto overgenomen van diens website.
2. Nikolaj Aleksejev, jarenlang vaste gastdirigent van het NNO, thans gastdirigent van Het Gelders Orkest. Hij nam met dat ensemble in 2009 Sjostakovitsj' Tiende op. (Foto: HGO.)
3. Dmitri Sjostakovitsj. Schilderij van Michael Buter, Groningen, tevens ©. Dit schilderij hing gisteravond aan een zuil in de hal voor de grote concertzaal van De Oosterpoort.

Michail Jurowski doet weer Sjostakovitsj met NNO

Michail Jurowski

Deze week concerteert het Noord Nederlands Orkest in slechts twee steden van het eigen speelgebied: donderdag 30 september in het Cultuurcentrum De Oosterpoort in Groningen, en op vrijdag 1 oktober in De Tamboer te Hoogeveen.

Dirigent is Michail Jurowski, die eerder dit jaar in onze regio met datzelfde ensemble zo'n overrompelende, en vooral blijvende, indruk wist te vestigen met de Zevende Symfonie van dezelfde componist.

Sjostakovitsj werd al decennialang in het oostblok beschouwd als de rechtmatige opvolger van Gustav Mahler. Die status moest worden gezien als een van kwaliteit èn kwantiteit. Andere stemmen melden — overigens niet ten onrechte — dat de man steeds opnieuw dezelfde symfonie schreef, maar als je het geluk hebt die werken op de juiste, diepgravende manier 'voorgezet' te krijgen, zouden nog vijftien stukken in datzelfde genre — de symfonie — geen bezwaar zijn geweest. En in het Noorden van ons land hebben we in 2010 het voorrecht gehad om een Sjostakovitsj-symfonie op de juiste wijze uitgevoerd te horen: toen was dat in Groningen en Leeuwarden. Deze week hebben de geïnteresseerden opnieuw die kans, zij het thans in Groningen en Hoogeveen, want waarom zou het eigen symfonisch ensemble met dezelfde dirigent een latere symfonie van Dmitri Sjostakovitsj anders spelen dan op topniveau.

Het concert wordt geopend met de Nocturne voor strijkorkest en harp van Arnold Schönberg (1874-1951). Daarna volgt de Nederlandse première van het Celloconcert van Philipp Glass. De cellopartij daarin wordt verzorgd door Wendy Sutter.

Meer daarover valt te lezen op onze zustersite Tempel der Toonkunst.

Heilloze kortingen 

De inwoners van de noordelijke regio moeten wel beseffen dat het wellicht één van de laatste gelegenheden is zoiets mee te maken, aangezien in de Rijksbegroting — gepresenteerd tijdens de Troonrede op de derde dinsdag van deze maand — is voorzien dat er op cultuur zo'n 20 procent zal worden gekort. Dat is de aankondiging van een stuitende kaalslag, aangezien van de pot voor cultuur met een onevenredig groot offer zal worden gevraagd: driemaal zoveel als de overige maatschappelijke sectoren: je reinste cultuurbarbarij.
Politici hebben nu eenmaal een cultureel bord voor de kop, niet alleen in Nederland maar tevens in de ons omringende landen. Het toont meteen weer eens dat de oude, en juist gebleken, stelling — in tijden van misère hebben we juist meer cultuur nodig — nog steeds niet tot het benevelde brein van individuele politici is doorgedrongen, hetgeen ertoe leidt dat de politiek als geheel een uiterst onbetrouwbare grootheid is. We zien het, als we ons even tot het eigen land beperken, dagelijks op de beeldbuis en we kunnen het lezen in alle printmedia.

Waarmee overigens niet gezegd wil zijn dat het daarmee in andere staten van de Europese Unie beter mee gesteld is.
____________
Afbeeldingen

1. Dirigent Michail Jurowski. (Foto overgenomen van diens website.)

2. Componist Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975.)

NNO start concertseizoen met een Beethoven

Diverse composities van Ludwig van Beethoven  (1770-1827) trekken meestal flink wat belangstelling. Decennia geleden besloten diverse ensembles hun seizoen met een of meerdere Beethoven-concerten, die niet zelden uitverkocht waren. Dat is tegenwoordig geen automatisme meer.

Doch de reeks van drie concerten, die het Noord Nederlands Orkest eind deze week in de twee noordelijkste provincies presenteert— donderdag in Leeuwarden, vrijdag in Drachten en zaterdag in Groningen —, lijken goed tot zeer goed te scoren. Het orkest bericht dat het laatste van de drie manifestaties reeds is uitverkocht. Nu heeft dat meer dan één oorzaak, welke uit te diepen hier, in deze context, te ver zou voeren. Maar een volle zaal voor een klassiek concert is altijd een aanwinst, zolang er geen verkrachting van de werken, en daarmee van de componist in kwestie, aan de orde is, zoals dat bij intergalactisch bejubelde, navenant opgedirkte uitvoerenden — muziekmoordenaars, zeg maar — steevast het geval is. U kunt op vrijwel alle denkbare televisiezenders op dit ondermaanse steeds maar weer getuige zijn van deze weerzinwekkende wandaden, begaan door vooral Nederlanders.

Programma

Op het programma staan drie stukken van de Weense grootmeester, die de beide laatste eeuwen populair zijn gebleven: De ouverture Egmont in F-klein, opus 84 (1810), het Kaiserskonzert, d.w.z. het Concert voor piano en orkest nr. 5 in Es-groot, opus 73 (1808/09), en de Symfonie nr. 6 in F-groot, 'Pastorale', opus 68, ontstaan in de jaren 1803-1808. Dirigent en solist is Stefan Vladar, een regelmatig geziene, en meestal zeer gewaardeerde, gast bij het NNO.

Bezuinigingen
Kort voordat het symfonisch ensemble in Groningen zijn 150-jarig bestaan hoopt te vieren — op14 november 2012 is het exact honderdvijftig jaar geleden dat het gezelschap zich als symfonieorkest mocht kwalificeren — besloot weer eens een ander ensemble dat de claim voor de kwalificatie oudste orkest niet in Groningen hoorde, omdat het NNO nog relatief jong is; ditmaal was dat het Limburgs Symfonie Orkest.  Of er voldoende middelen beschikbaar komen om dat heuglijke feit in het Noorden op gepaste wijze te vieren — zoals dat, ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan, in 1987 gedurende een half jaar wel het geval is geweest —, staat op dit moment nog niet vast, en het zou best eens kunnen dat er van diverse zijden — bedrijfsleven en particulieren — moet worden meegedaan, aangezien de Haagse overheden slechte plannen met de cultuur in ons land hebben. Twintig tot vijfentwintig procent wil men bezuinigen, en dat de lasten weer ongelijk verdeeld zullen worden, ten nadele van 'de regio' mag voor ieder duidelijk zijn die de afkeer van de Hoge Heren en Hoge Hoeden in welk kabinet dan ook kent, zoals die van oudsher jegens alle cultuur bestaat die niet binnen de Randstad Holland wordt bedreven. Reeds begin dit jaar bereikten mij berichten dat men in 't Haagje alweer flink vooruitliep op wat er moest gaan komen, en dat m.b.t. het NNO een plan zou worden uitgewerkt dat in de praktijk zou betekenen dat die regio op dat punt decennia zou worden 'teruggesmeten': zo'n 63 formatieplaatsen, werd mij medegedeeld.

Wat er uit blijkt, is niet alleen de grove minachting voor degenen die ver weg zijn van het woelige 'centrum' des lands, opnieuw wordt ermee aangetoond dat men niets wenst te zien in een passende context.
Langzamerhand ga je toch enige sympathie ontwikkelen voor de opvattingen van hen die menen dat het beter is om de noordelijke provinciën maar van de rest van het land af te scheiden en een zelfstandige staat te vormen.

(wordt, ongetwijfeld, in deze kolom vervolgd)